Реферат: Концепт женщины в белорусском и немецком языках

--PAGE_BREAK--
І
V
. 1. 1.  Як у нямецкай, так і ў беларускай культурах дачка разглядалася як непажаданае дзіця, з-за якога сям’я мае цяжкасці. З наступных прыказак можна зрабіць выснову, што дочкі ў параўнанні з сынамі былі непаўнавартаснымі дзяцьмі:

—
An

einzigen

Sohn soll man scheuen, an einzige Tochter soll man freuen.

— Besser ein Sohn als zwei Töchter.

— Ein Haus voller Töchter ist wie ein Keller voll saurem Bier.

— Eine kranke Tochter ist besser als ein gehängter Sohn.

— Viele Söhne, viel Segen. Viele Töchter, viel Unheil.

     
— Каб столькі было дочачак, як у хаце досачак, а сынкоў – колькі ў хаце сучкоў.

Параўнаем апошнія дзве парэміі. Сэнс іх аднолькавы, аднак яны адрозніваюцца поводле сваёй якасці. Нямецкая прыказка выкарыстоўвае форму стварэння кантрасту, што надае ёй большую прамалінейнасцьі выразнасць дзякуючы метафарычнаму сказу. У беларусаў выказванне, наадварот, больш мягкае, выказнік выражаны формай дзеяслова ўмоўнага ладу. Гэты сказ становіца за кошт гіпербалы больш выразным.Так, у гэтым можна заўважыць асаблівасць беларусаў, якія баяцца пакрыўдзіць блізкіх, таму і выкарыстоўваюць моўныя сродкі, каб паказаць сваё нежаданне мець у сям’і дочак.

Негатыўныя адносіны да дзіцяці жаночага полу грунтаваліся на перспектыве будучага замужжа і звязаных з гэтым для сям’і эканамічных цяжкасцяў. І ў беларускай, і ў нямецкай культурах існуе звычай даваць пасаг дачцэ, якая ўступае ў шлюб. Таму бацькі і сердзяцца на сваіх дачок з-за гэтай неабходнасці:

— Wer viel Töchter auszustatten hat, bei dem schimmelt der Taler nicht.

— Як дочкі падраслі, то і хату растраслі.

На прыкладзе гэтых дзвюх парэмій можна заўважыць розніцу ў звычаі даваць дачцэ пасаг, у прыватнасці, адрозніваецца формапасагу. Беларускім дзяўчынам пасаг выдаецца часцей за ўсё не грашыма, а ў выглядзе рэчаў з хатняй гаспадаркі, таму ў беларускіх парэміях робіцца намёк на тое, што дочкі здольныя ўсё павыносіць з бацькоўскай хаты:

— Калі сем дзевак – не нажыва, а зжыва.

— Аддала дачушку, а сама буду, як гаюшка: ні дзяружкі, ні падушкі.

— Аддай дачку ды яшчэ піва бочку.

— Маеш дачку, май і гарэлачку ў глячку.

— Як дочкі падраслі, то і хату растраслі.

— Гадуй дочкі, а сама хадзі без сарочкі.

— Дочкі вывелі матку з сарочкі.

З пункту гледжання бацькоў не варта ўкладваць зашмат сродкаў у дачку, бо яна ўсё ж такі належыць да другой сям’і:

— Töchter sind wie fahrende Habe.

—
Дзеўка

ў

бацькі

ў

гасцях
.

— Дзеўка с
в
айму дому вораг.


— Дзеўкі, што вербы – іх усюды перасаджваюць.

Іншым клопатам для бацькоў была сама неабходнасць аддаць замуж сваю дачку: 

—
T
ö
chter

sind

leicht

zu

erziehen, aber schwer zu verheiraten.

—
Умелі

бацька

з

маці

мяне

гадаваць
,
ды

не

ўмелі

замуж

аддаць
.

Убеларускайпрыказцынаватгучыцьпапрокзбокудзяўчыны, штопадкрэсліваетое, штоаддацьдачкузамуж– гэтаабавязакбацькоў.

Важнатаксамадлянямецкіхібеларускіхсем’яўсвоечасоваезамужжа, боневартадочкамдоўга“захоўвацца” у бацькоўскай хаце, тамуштотады ўзнікаепагрозазастаццаўдзеўках. Бацькібаялісягэтага, тамуштоянымусілідалейутрымоўвацьікарміцьдачок:

— Mädchen und Eier soll man nicht zu lange bewahren.

— Frisches Gemüse und junge Mädchen braucht man nicht einzupökeln.

— Äpfel zu Ostern und Mädchen über dreißig schmecken nicht mehr.

— Wenn die Birne reif ist, fällt sie ab.


          —
Aus Knaben werden Leute, aus Mädchen werden Bräute.


— Калі дачка ў пары, не дзяржы ў двары.

— Жні пшанічку прызеляненькую, аддавай дачку маладзенькую.

— Маліна не тое, што дзяўчына: чым болей спее, тым смачней бывае.

Заўважым, што ў намецкіх парэміях асабліва распаўсюджана параўнанне дзяўчатна выданне з прадуктамі харчавання, гэтае параўнанне можа з’яўляцца сведчаннем разліковага стаўлення да сваіх дзяцей. Эканамічная падстава выступае на пярэдні план.

А ў беларускіх парэміях асабліва часта падкрэсліваецца, што як для дзяўчыны, так і для яе бацькоў азначае вялікі сорам, калі яна доўга “заседжваецца ў дзеўках”, што падкрэслівае вяршэнства маральных фактараў:

— Як 23, дык замуж пры, а як 25, дык дома сядзь.

— Няма злей асенняй мухі і дзеўкі-векавухі.

Сярод нямецкіх парэмій не прадстаўлены эквіваленты з такім жа моцныму экспрэсіўным планекампанентам. Наадварот, ёсць такія парэміі, якія выступаюць за процілеглую з’яву, напрыклад:

— Wer überschnell heiratet, wird im Leid leben.

— Die warten kann, kriegt auch einen guten Mann.

Іменавітаўгэтайадсутнасціпарэмій, уякіхвыказваўсябдакортымдзяўчынам, якіядоўганеідуцьзамуж, мыбачымспецыфікументальнасцінямецкаганарода, дляякогаізаразпознішлюбабсалютнанармальнаяінаватбольш пажаданаяз’ява, утойчасякубеларускім(большпатрыярхальным) грамадствеісённяназіраеццасяроддзяўчатімкненнехутчэйуступіцьушлюб, не маючы нават эканамічнай базы для стварэння сям’і.

Прычым у беларускіх парэміях часта выказваецца думка аб тым, што важна менавіта наяўнасць мужа, а не яго чалавечыя якасці:

-                    Хоць за старца, абы не застацца.

-                    Хадзі за казла, абы з дому спаўзла.

-                    Замуж хоць у пятніцу.

-                    Выйсці хоць за лапаць, абы не плакаць.

Толькі адзінкавыя парэміі знаходзяць апраўданне дзяўчатам, якія доўга не ідуць замуж:

-                    Лепш у дзеўках сядзець, чым замужам марнець.

-                    Чым з пустым малаком, дык лепей з вадой.

-                    Як абы-які, то лепш ніякі.

Яшчэ адной адметнай асаблівасцю беларусаў з’яўляецца тое, што надзяляецца асаблівая ўвага таму, каб шлюб заключаўся паміж прадстаўнікамі аднолькавых саслоўяў: 

-                    Шукае цар царыцы, а пастух пастушыцы.

-                    Сава сокалу не пара.

-                    Колькі вутцы не мудрыць, а за лебедзем ёй не быць.

-                    Сваю роўню вазьмі, то будзе згода.

У нямецкіх сем’ях падобнае меркаванне адсутнічае.Мабыць, яны не звярталі ўвагі на розніцу ў сацыяльным ці матэрыяльным становішчы абранай нявесты ці жаніха, або гэта было зафіксавана заканадаўча ці ў нейкім маральным кодэксе этнасу.

І
V
. 1. 2.    Што датычыцца першай дэфініцыі слова “дзяўчына” як маладой асобы, то парэміі адлюстроўваюць асаблівасці характару і паводзін дзяўчат. Адзначаецца, што тыповымі для гэтага ўзросту з’яўляецца бесклапотная весялосць і гаманлівасць дзяўчат:

— Man kann eher auf  einen Sack Flöhe aufpassen als auf ein Dutzend junge Mädchen.

— Mädchen zu hüten vermag nur der Totengräber.

— Mädchen sind am frommsten, wenn sie in den Spiegel gucken.


— Маладой дзеўцы ўсё смех.

— Дзеўкі ўпарты, як козы.

З-за іх бесклапотнасці і неабдуманасці ім часта можа пагражаць небяспека закахацца:

  
  
— Jungfern und Gläser schweben in steter Gefahr.

— Mädchen und Glaswaren laufen leicht Gefahr.

— Alte Häuser und junge Mädchen brennen leicht.

Паводле парэмій можна вызначыць ідэал беларускай прыгажуні. Перш за ўсё, гэта абавязковая наяўнасць касы:

-                    Дзеўка без касы не мае красы.

-                    Каса – дзявочая краса, малайцу заноза.

-                    У дзеўкі думкі ўсе ў касе.

Каса як абавязковы атрыбут дзявочага ўбранства з’яўляецца спецыфічнай асаблівасцю і іншых усходнеславянскіх культур.

Выдзяляюцца і іншыя крытэрыі прыгажосці, а менавіта якасці характару ці паводзіны. У гэтым аспекце ўяўленні абодвух народаў крыху супадаюць:

—
M
ä
dchen
,
die

lachen
,
und

H
ü
hner
,
die

gackeln
,
sind

keine

Sch
ö
nheiten
.

— Mädchen und gute Gänse gehen zeitig nach Hause.

     —
Чым

дзеўка

стражэй
,
тым

яна

прыгажэй

і

даражэй
.

Алеякбынеўсхваляласядзявочаяпрыгажосць, галоўнайкаштоўнасцюідлябеларускага, ідлянямецкаганародаўз’яўляеццапрацавітасць. Менавітапагэтамукрытэрыюхлопцывыбіраюцьсабебудучыхжонак:

— Wer ein Mädchen kennen lernen will, muss es in der Arbeitsschürze sehen.

— Ein Mädchen, das liebt den Putz, ist selten etwas nutz. (Je größer des Mädchens Putz, desto weniger ist es selber nutz.)


          —
Ein Mädchen, das sich kleidet zum Schein, bei diesem ist die Tugend klein.


— Will ein Mädchen achtbar sein, muss es sich der Arbeit freuen.

     
— Дзеўка не бракоўна, як чорна, а бракоўна, як неправорна.

     — Дзеўка прыгожа, ды прасці не можа.

Так яшчэ раз падкрэсліваецца асноўнае назначэнне дзяўчыны – стаць добрай гаспадыняй – і прадвызначаецца яе будучы лёс.
І
V
. 2.    Па заключэнні шлюбу для дзяўчыны пачынаецца новы перыяд у жыцці, яна становіцца замужняй жанчынай. Сямейнае жыццё жанчыны – гэта асноўная сфера яе жыццядзейнасці, бо:

— Дзявочы век – карочы, замужам даўжэй век.

Быць жонкай – гэта асноўная роля жанчыны і па тым, як жанчына ставіцца да сваёй сям’і, яна расцэньваецца наогул як чалавек. Пагэтаму найбольшая колькасць парэмій, якія рэпрэзентуюць канцэпт “жанчына”, змяшчаюць у сабе менавіта субканцэпт “ЖОНКА”. Жонка – спадарожніца жыцця мужчыны, з астатнімі тыпамі жанчын мужчына звычайна не праводзіць так шмат часу, як з жонкай. Таму ён мае магчымасць назбіраць больш досведу аб жанчыне менавіта ў гэтай фазе яе жыцця. Так як мяркуецца, што мужчыны з’яўляюцца асноўнымі стваральнікамі парэмій аб жанчынах, то менавіта іх жыццёвы досвед становіцца матэрыялам для адпаведных парэмій.

Згодна са слоўнікам ДУДЭНа, “Ehefrau
”– гэта “eine

verheiratete

Frau
”.Аднак у парэміях ужываецца пераважна слова „Frau
“.Гэтае слова палісемічнае, і адно з яго значэнняў супадае са значэннем слова “Ehefrau
“, астатнія значэнні наступныя:  “erwachsene

Person

weiblichen

Geschlechts
“ (дарослая асоба жаночага полу)i“Hausherrin
,
Dame
“ (гаспадыня, спадарыня).Ужываецца таксама слова “Hausfrau
“
,таму што паняцце “Ehefrau
“звужана ў асноўным да значэння  “гаспадыня“. І трэцім абазначэннем жанчыны ў гэтай жыццёвай фазе з’яўляецца слова “Weib
“, таму што адно з яго значэнняў ёсць “замужняя жанчына“.

Ужо адзін той факт, што замест абазначэння “Ehefrau
”ужываюцца словы “Hausfrau
“ і “Weib
“, гаворыць аб тым, што жанчына ў нямецкім грамадстве знаходзілася ў абдзеленым становішчы. Аб гэтым сведчыць яшчэ і тое, што жанчына разглядалася у першую чаргу ў якасці хатняй гаспадыні.

Дэфініцыя беларускага слова “жонка” поўнасцю супадае з дэфініцыяй нямецкага адпаведніка. “Жонка – замужняя жанчына ў адносінах да свайго мужа”.  Таксама замест “жонкі” ужываюцца “гаспадыня” і “баба”.

Прааналізаваўшы парэміі, якія змяшчаюць субканцэпт “ЖОНКА”, мы заўважылі, што гэтыя парэміі разглядаюць і характарызуюць замужнюю жанчыну ў розных фазах сямейнага жыцця і з розных пунктаў поглядаў і згодна з гэтым падкрэсліваюць якасці, характэрныя для жанчыны ў  адпаведных фазах і ролях. Менавіта гэтыя якасці і складаюць фразеалагічны вобраз паняцця “замужняя жанчына”. Часцей за ўсё ў парэміях закранаюцца такія бакі жыцця замужняй жанчыны, як “Замужжа” і “Роля жанчыны ў хатняй гаспадарцы”. У асобную групу неабходна аднесці парэміі, у якіх разглядаюцца чалавечыя якасці, тыповыя для жанчын.

І
V
. 2. 1.   Заключэнне шлюбу азначае вялікую перамену ў жыцці жанчыны, таму што яна уступае ў новы від адосін з мужчынай. І гэтай пераходнай з’яве надзяляецца вялігая ўвага. Падкрэсліваецца, што жаночаму лёсу не пазайздросціш, але дзяўчаты павінны здзейсніць гэты адказны крок:

  -   
Hochzeit
,
grausige

Zeit
.

  -    Горка рэдзька, ды ядуць, дрэнна замужам, ды йдуць.

  -    Дзеўкай была – плакала, замуж выйшла – завыла.

Калі гаворка ідзе аб вяселлі, то яно павінна суправаджацца слязьмі:

— Ein

Brautkleid

ist

manchmal

mit

Trauerstoff

gef
ü
ttert
.

— Eine

betrübte Braut wird eine glückliche Frau.

—
Нявеста плача, бо заўтра жонкай будзе.


—
Замуж ідзе – песні пяе, выйшла – слёзы лье.


Лічыцца добрай прыметай, калі нявеста плача перад алтаром. Магчыма, прычына гэтаму – усведамленне сур’ёзнасці гэтага кроку.

Падкрэсліваецца неабходнасць жаніцьбы для кожнага мужчыны, бо без жонкі яго жыццё непаўнавартаснае:

  —
Ein Mann ohne Frau, ein Hemd ohne Ärmel.

—
Ohne deine Frau bist du eine arme Sau.

—
Des Mannes Ehre schönt das Weib.


— Сядзіць халосты, як сабака бясхвосты, а жанаты, што пан багаты.

— Бяда дзеду без бабы.

— Ажаніся, чорце, не будзеш круціцца.

 Ажаніўшыся, мужчына звязвае ўсё сваё наступнае жыццё з адной жанчынай, разводы ў тыя часы не былі распаўсюджаны. Ад таго, якую дзяўчыну мужчына выбярэ, будзе залежаць яго лёс.  Пагэтаму, каб потым не раскайвацца, ён павінен быць вельмі ўважлівым, выбіраючы нявесту:


—
Eine Frau ist keine Geige, die man wieder an die Wand hängt, wenn man drauf gespielt hat.

— Über den, der sich von seiner ersten Frau scheiden lässt,weint der Altar heiße Tränen.

— Жонку бяры не на год, а на век.

— Жонка – не лапаць, з нагі не скінеш.

— Першую жонку Бог даў, другую – сам знайшоў, а трэцюю – чорт прынёс.

Калі мужчына быў недастаткова пільным пры выбары нявесты, то потым ён, расчараваўшыся ў сямейным жыцці, складае наступныя парэміі:

— Eine

schlechte

Frau
,
eine

dauernde

Qual
.

—
Die Frau ist wie eine Krawatte: erst findet man sie schön, dann hat man sie am Hals.

—
Frauen sind wie Schuhe: wenn man sie lange trägt, werden sie Pantoffeln.

— Чужая жонка мёдам мазаная, а свая – дзёгцем.

Каб не настала расчараванне ў сямейным жыцці, мужчыне належыць быць асцярожным перад жаніцьбай:

—
Pferde und Frauen muss man genau beschauen.


— Хвалі дзень вечарам, а дзяўчыну замужам.

Што датычыцца жаночай прыгажосці, то тут жаніх павінен быць вельмі асцярожным. Прыгажосць настолькі прывабная, наколькі і небяспечная. У сяменым жыцці важна, каб жонка была перш за ўсё добрай гаспадыняй, пагэтаму мужчын рознымі спосабамі папярэджваюць аб гэтым, каб яны не пападаліся ў пастку прывабных жанчын:

—
Wer eine Frau wegen ihrer Schönheit nimmt, hat gute Nächte und böse Tage

— Eine schöne Frau macht noch keinen Hausstand.

—
Броўкі, як сярпоўкі, а ніўка няжатая стаіць.

— З красы хлеба не есці.

— Не шукай красаты, а шукай дабраты.

Выбіраючы паміж працавітай і прыгожай дзяўчынай мужчыне даецца парада аддаць перавагу працавітасці:

—
Wenn die Frau eine Modepuppe, dann gibt
’
s roh
’
 Fleisch und die schlechte Suppe.

—
Не бяда, што чорна, абы была праворна.

Нягледзячы на тое, што мужчыны хочуць мець перш за ўсё добрую гаспадыню, мае пэўную ролю для іх таксама знешні выгляд абранай жанчыны. Гэта вынікае з наступных прыказак, у якіх высмейваецца супрацьлеглая характарыстыка “агідная”:


— Eine hässliche Frau ist ein Mittel gegen Liebe.

— Eine hässliche Frau ist ein guter Schutz für den Garten.

—
Ні самому глянуць, ні людзям паказаць.

— Гляне – сэрца звяне.

Нямецкія мужчыны не жадаюць мець жонку з багатай сям’і:

—
Ich nahm mir eine Frau mit Geld, ich fegte das Haus, sie beherrschte das Feld.

—
Wer ein reiches Weib genommen, der um seine Freiheit gekommen.

—
Wer ein Griesgram wegen seiner Sparbüchse heiratet, verliert die Sparbüchse und behält den Griesgram.

—
Wenn die Frau eine Gräfin, bleibt die Stube ungefegt.

           А сярод беларускіх мужчын такая думка не распаўсюджана. Значыць, нашы мужчыны радыя такому лёгка нажытаму багаццю:

— Хоць бы свіння лыса, абы грошай міса.

— Жаніўся б і на казе, абы з залатымі рагамі. 

           І толькі адна беларуская прыказка адмаўляе шчасце ад такога багацця:


— Хоць гола, ды вясёла.

З даследаваных парэмій бачна, што у абедзвюх культурах жонка – абавязковы чалавек у жыцці мужчыны, і выбару жонкі надаецца асаблівая ўвага. З мужчынскага пункту погляду жонка павінна быць у першую чаргу добрай гаспадыняй. Пажадана, калі б яна яшчэ была і прыгажуняй.                продолжение
--PAGE_BREAK--