Реферат: Великое княжество Литовское

1.Найстаражытнейшыязвесткі прапобыт літоўцаў.

Нягледзячына суседстваз Руссю, літоўскаеплемя вельміпозна становіццавядома рускімлетапісам.Праўда, яшчэСв. Уладзімірхадзіў ваявацьна ятвягаў, алелетапісецпаведамляепра гэта вельмісціпла. Толькік канцу 12 ст.найменне літоўцаўчасцей сустракаеццаў нашых летапісах.У пачатку 12 ст.літоўцы часамрабілі набегіна землі суседнягаПолацкагакняства. У тойжа час галіцка-валынскіякнязі ў вынікушэрага паходаўу ятвяжскуюзямлю пакарыліятвягаў і імяіх у хуткімчасе знікла.Толькі калясярэдзіны 13ст. сярод літоўскіхплямён заўважаеццаімкненне даўтварэннядзяржавы. Доўгічас літоўскаеплемя жыве ўдаволі першабытныхумовах побыту.Яно падзяляласяна некалькіасобных плямён; прусы, уласналітва (у б. Віленскайгуб.), жмудзь(у б. Ковенскайгуб.), летгала(латышы), корсь(куроны ў Курляндыі)і, нарэшце, ятвягі.Усе гэтыя плямёныжылі ва ўмовахрадавога ладу, маючы шматлікіхрадавых старэйшын.Наш летапісі старажытныялітоўскіяхронікі называюцьгэтых старэйшынкнязямі, налічваюцьчасам многіядзесяткі іх.Гэтыя князікарысталісяпавагай літоўцаўі астатняенасельніцтвабыло ў іх падначаленні.

Ні гандлем, ні рамёствамілітоўцы незаймаліся інават не меліпаселішчаўгарадскогатыпу. Яны жыліў лясах, у бедныххацінах, займалісяземляробствамабо бортніцтвам.Культурнаеразвіццёіх быловельмі невысокае.Звесткі прарэлігію літоўцаўзахавалісяў больш позніхпісьменнікаў.Гэтыя, звесткінадаюць літоўскайрэлігіі характарстройна выпрацаваныхрэлігійныхуяўленняў.Алеўгэтых звесткахёсць нямаладомыслаў болыппозняга характару.Літоўскаярэлігія вызначаласятакой жа прымітыўнасцю, як і ўвесь побытЛітвы. Яны верыліў Перкуна, богагрому і маланкі.Наогул яныпакланялісясілам прыроды.Яны шанавалівужоў і насякомых, любілі варажбу, пакланялісядухам прыроды.Літоўцы меліжрацоў, алерасказы болыппозніх пісьменнікаўпра значэннежрэцкага элементаЛітвы з'яўляюццаболыпай часткайвыдуманымі.

2.Міндоўг і ўтварэвведзяржавы.Каля сярэдзіны13 ст.

ў асяроддзілітоўскіхплямён заўважаеццаімкненне дааб'яднання.Цяжка вытлумачыцьпрычыну гэтагаімкнення, алештуршком ямупаслужылі, відаць, ваенныяабставіны. Упаходах наПолацк або зполацкімікнязямі літоўцыпавінны былінавучыццааб'ядноўвацьсвае дробныяатрады падкіраўніцтвамаднаго з князькоў.Для таго, кабадбівацца аднападаў галіцкіхкнязёў, імдаводзіласявыкарыстоўвацьтакія самыясродкі. У самымпачатку 13 ст.на Балтыйскімузбярэжжыз'яўляюцца дванямецкія ордэныкрыжакоў. Адзінпасяліўся пазапрашэннімазавецкагакнязя сяродпрусаў, другі— Лівонскі, ордэн — замацаваўсякаля вусця Зах.Дзвіны. Абодваордэны атрымаліблагаславеннеад папы сілайзброі распаўсюджвацьхрысціянства.Гэта прадракалапакаранне іняволю длялітоўцаў. Прусыбылі вельміхутка заняволены.Лівонскі ордэнзамацаваўсясярод латышоў, скараючы іхі пагражаючыЛітве і Жмудзі.

Усе гэтыяабставінынавялі на думкуаднаго з вельміпрадпрымальныхкнязькоў Міндоўгапачаць справустварэннядзяржавы длябарацьбы зворагамі. Магчыма, у яго быліпапярэднікі.Літоўскіялетапісы змяшчаюцьцэлы шэрагпаданняў, алеўсе гэтыя апавяданніне маюць характаруверагоднасці.Міндоўгу давялосявытрымацьвельмі моцнуюбарацьбу, прычымён паказаў сябедасведчанымпалітыкам. Мыбачым яго начале ўласнаЛітвы, з горадамКернаў. Ён захопліваесуседнія рускіяземлі і наватсваю сталіцупераносіцьу Наўгародак(цяпер Навагрудак).Ён наогул імкнуўсяпадмацавацьсябе сіламірускага насельніцтва.У Полацку кгэтаму часуспыніласямясцовая дынастыяі на полацкімстале мы ўжобачым пляменнікаМіндоўга Таўцівіла.Міндоўгу былоцяжка справіццаз галіцкімікнязямі, якіянават стварылісупраць Міндоўгамоцную кааліцыю, аб'яднаўшы зсабой Лівонскіордэн і падняўшысупраць МіндоўгаТаўцівіла. ТадыМіндоўг увайшоўу зносіны зЛівонскіммагістрам, прыняў хрышчэннеі нават быўкаранаваныпапскім прадстаўнікомяк кароль літоўскі.Галіцыйскаякааліцыя разбілася.Акрамя таго, ён увайшоў усувязь з галіцкімікнязямі прыпасрэдніцтвесвайго сынаВойшалка. Апошнібыў князем уСлоніме і Ваўкавыску.Дзякуючы ўплывуВойшалка, адбыўсямір з галіцкімікнязямі. СамВойшалк, хрышчаныпаводле праваслаўнагаабраду, пайшоўу манастыр.

Такімчынам, Міндоўгу моцнай ступеніапіраўся нападтрымкуордэна. Ён наватпадараваўордэну часткусваіх зямель, у тым ліку іЖмудзь. хоцьжмудзіны і непусцілі да сяберыцараў. З'яўленненемцаў на літоўскіхземлях сталавыклікацьнезадавальненне.Пачаліся паўстанні, на чале якіхстаў Міндоўг, ператварыўшысязноў у дбайнагаязычніка. Аднакузвышэнне іпалітыка Міндоўгавыклікалісупраць ягозмову яго жродзічаў. У1263 г. ен быў забітыразам з двумасваімі сынамі—князямі Транятайі Доўмантам.Пасля смерціМіндоўга пачалісясмуты ў асяроддзіяго родзічаўі ўзаемнае іхзнішчэнне. СынМіндоўга Войшалк, якога падтрымлівалірускія гарады, княжыў некаторычас і жорсткарасправіўсяз ворагамібацькі, алепотым зноўпайшоў у манастыр.Княжанне Міндоўгазаклала асновыдзяржавы, складзенайз Літвы і суседніхрускіх абласцей.Палітыка Міндоўгаўжо намячалашляхі наступнайпалітыкі літоўскайдынастыі. Міндоўгвагаўся ў выбарыпаміж крыжакаміі каталіцтвамз іх заходняйкультурай іпаміж рускіміабласцямі зіхусходняй культурай.Нешматлікаелітоўскаеплемя, прычыммала культурнае, у гэтым выбарызначэння аемела. У канчатковымвыніку Міндоўг, не бёз уплывусвайго сынаВойшалка, напершы планвылучыў сувязіз беларускіміземлямі, гэтавызначыладалейшую палітыкунаступныхкнязёў.

3.Гедзімін I Альгерд.Княжанне такіхвыдатных асоб, як Гедзімін(памёр у 1341.) і Альгерд(памёр у 1377), бліскучавыканала задачу, пастаўленуюМіндоўгам. Яныканчатковааб'ядналі падсваёй уладайусе літоўскіяплямены, змацаваліз новай дзяржавайЖмудзь, нарэшце, пашырылі сваюўладу на ўсезаходнярускіяземлі. Полацкз 1307 г. канчатковаперайшоў ваўладу папярэднікаГедзіміна —Віценя; некаторычас тут яшчэсядзелі падручныякнязі ў якасціправіцеляў(апошнім быўкнязь Андрэй, старэйшы сынАльгерда, якіудзельнічаўу Кулікоўскайбітве). Мінскіякнязі перайшліва ўладу Літвыў першыя гады14 ст.; прыблізнаў той самы часупала самастойнаезначэнне ітурава-пінскіхкнястваў. Альгердажаніўся яшчэпры жыцці свайгобацькі Гедзіміназ адзінай дачкойапошняга віцебскагакнязя ЯраславаВасілевічаі такім шляхаматрымаў правана гэта княства.Альгерд умацаваўсвой уплыў іў Смаленску.хоць канчатковаепадпарадкаваннеапошняга належыцьужо Вітаўту.Княствы, якіябылі па-за межамігэтай тэрыторыі, г. зн. Валынь, Кіеў і Чарнігава-Северскіяземлі, таксамападпарадкоўвалісяі далучалісяда Літоўска-Рускайдзяржавы прыАльгердзе.

Альгерд іГедзімін з'яўляюццасапраўднымізаснавальнікаміЛітоўска-Рускайдзяржавы. Яныпаклалі пачатактой сувязі, якая сталааб'ядноўвацьЛітву і беларускіявобласці. Далучэннебеларускіхзямель не былопрымусовым.Гэта было далучэннеса згоды насельніцтваз прычыны відавочнайпалітычнайвыгады такогасаюзу. Гедзімін; здаецца, першыстаў называцьсябе княземне толькі літоўскім, але і рускімі нават сталіцуз літоўскіхТрокаў перанёсу новапабудаваныгорад на беларускайтэрыторыі —Вільню. УжоГедзімін стараўсянадаць трывалуюспайку новайдзяржаве. Ёнімкнуўся даразвіццяпрамысловасціі гандлю. Альгерду сваёй дзейнасціапіраўся галоўнымчынам на рускіэлемент, і рускіяземлі заняліва ўрадавайсістэме Літоўска-Рускайдзяржавы дамінуючаестановішча.

КаліЛітва падпарадкаваласабе беларускіякняствы, то наяе баку былаваенная сіла.Але літоўцыі суседніябеларускіякняствы былідобра знаёмыяадзін з адныму выніку папярэдніхзносін. Адносіныгэтыя былібольш мірнагахарактару, чымварожага. Тамурускае насельніцтваахвотна падпарадкоўваласяўладзе літоўскіхкнязёў, якіябралі пад сваюахову ад моцныхсуседзяў іспынялі міжусобнуюбарацьбу. Датаго ж у абедзвюхзаходнярускіхземлях рускікняжацкі родспыніўся (Полацкаязямля), іншыяж (Турава-Пінскаявобласць, северскіякняствы) такраздрабіліся, што ўладальныякнязі ператварылісяў простыхвотчыннікаў, памешчыкаў; княствы іхстрацілі характардзяржавы, ператварылісяў маёнткі, часамвельмі дробныя.У выніку літоўцыз'явіліся неякзаваёўнікі, а як элемент, што ўносіўпэўны трывалыправапарадаку народнаежыццё. Самоаб'яднаннеЛітвы і Русіз'яўляласявынікам незаваявання, але добраахвотнагападпарадкаваннябеларускіхабласцей Літве.Літоўскія князіне ўносілінічога новагаў жыццё рускіхабласцей. Сяродагромністайбольшасцілітоўскіхязычнікаў былоўжо нямала іправаслаўных.Рэлігійнаяцярпімасцьбыла асновайпалітыкі літоўскіхкнязёў. Малакультурныялітоўцы хуткападпарадкавалісябеларускамуўплыву. Нагляднымдоказам тамуслужыць ужываннебеларускаймовы ў дзяржаўныхактах тагочасу. 3 гэтагафакта ясна, штобеларускаямова была ў тойчас мовай вышэйшыхкласаў у самойЛітве. Сапраўды, нават і вялікіякнязі не толькібылі пісьменныяна гэтай мове, але і карысталісяёй у дамашнімужытку. Удзельныякнязі Гедзімінавічы, якія атрымаліўдзелы ў рускіхабласцях, прымаліправаслаўе, жаніліся зрускімі і многіяз літоўскіхкнязёў былігарачыміпрыхільнікаміправаслаўнайверы. Наватсярод вялікіхкнязёў праваслаўепачало зацвярджацца: Альгерд прыняўяго і двойчыбыў жанаты зрускімі князёўнамі(віцебскайМарыяй і цвярскойЮліянай), Вітаўт, цесць вялікагакнязя маскоўскага, таксама быўправаслаўнымда пераходуў каталіцтва; сцвярджаюць, што і зацятыпотым правадніккаталіцызмуЯгайла ў маладосцівызнаваў туюж веру і меў ухрышчэнні імяЯкава.

4.ВелікаквяжаннеВітаўта.Іншае становішчасклалася, калівелікакняжацкіпрастол заняўсын АльгердаЯгайла. Ён быўсынам цвярскойкнязёўны Юліяныі, відаць, умаладосцівызнаваў праваслаўе.Аднак з прычынычасткова самалюбства, часткова гіалітычныхмеркаванняўЯгайла прыняўпрапановупольскіх паноўажаніцца зпольскай каралевайЯдвігай і ўскласціна сябе каронуПястаў. Палякі, аднак, ставілівельмі важныяўмовы: прыняццеЯгайлам каталіцтваі хрышчэннепаводле каталіцкагаабраду ўсіхягайлавыхпадданых. Ягайлахрысціўся, хрысціў язычніцкуюЛітву і Жмудзь.За Ягайлампайшлі ўследшматлікія князіГедзімінавічы, многія з якіхпры гэтым здрадзіліправаслаўю.Пра ўвядзеннекаталіцызмуў рускіх абласцяхне магло ісціі размовы. Алез пранікненнемкаталіцызмудля праваслаўнайрэлігіі ўзнікласур'ёзная небяспека.За рэлігійнымпытаннем самосабой паўсталапытанне абпераважнымзначэнні польскайнацыянальнасці.Нарэшце, актуніі з Польшчай1386 г. пагражаўнебяспекайі самому самастойнамуіснаваннюЛітоўска-Рускайдзяржавы. АднакЯгайла сустрэўрашучы адпорсвайго дваюраднагабрата Вітаўта.Бацька Ягайлыбыў вялікімкнязем Літвыі Русі. Алесуправіцелемяго быў малодшыбрат Кейстут.Братыжылі вельмідружна і падзяліліпаміж сабойкіраванне такімчынам, што Альгердкіраваў рускіміабласцямі, аКейстут, перакананыязычнік, кіраваўлітоўскіміземлямі, дзеен карыстаўсяпавагай. Паслясмерці Альгердапачаўся кароткіперыяд сувравіцельстваЯгайлы і Кейстута.Але пляменнікне мог прымірыццаз суправіцельствамуплывовагаКейстута. Пачаласябарацьба, уякой састарэлыКейстут быўпазбаўленыжыцця Ягайлам.Месца Кейстутазаняў яго сынВітаўт. Алепаміж дваюраднымібратамі пачаласяшматгадоваябарацьба; пакуль, нарэшце, Вітаўтне прымусіўЯгайлу прызнацьсябе вялікімкнязем літоўскім(1395) і прынёс прысягуЯгайлу, як каралюпольскаму.Такім чынам.з фармальнагабоку Літоўска-Рускаядзяржава апынуласяў васальнайзалежнасціад Польшчы.Зрэшты, гэтавасальнаязалежнасцьбыла ў хуткімчасе (1401 г.) замейенаактам унііпаміж Літвойі Польшчай.

ВелікакняжаннеВітаўта — найважнейшыперыяд у стварэнніЛітоўска-Рускайдзяржавы. Вялікікнязь вызначаўсяглыбокім дзяржаўнымрозумам, незвычайнайэнергіяй і ўмеўпаставіць сваюпалітыку ўадносінахабласцей так, што карыстаўсяшырокай папулярнасцюсярод насельніцтва.Гэта быў выдатныарганізатардзяржавы, якаязноў складвалася, валодаў прыгэтым годнасцюмудрара і храбрагапалкаводца.Асноўнай мэтайяго палітыкібыло стварэннесамастойнайЛітоўска-Рускайдзяржавы іпрымірэннедзвюх пануючыху ёй нацыянальнасцей.Яго дзейнасцьпакінула ўнасельніцтватакі глыбокіслед, што і ўнаступны перыядусе распараджэнніі пастановыВітаўта карысталісявысокім аўтарытэтам.Вітаўт першза ўсё імкнуўсязамацавацьдзяржаву, якаяскладаласяз разнародныхчастак. Так, ёнвыдаляе князёўз удзелаў наваттам, дзе яныадыгрываліролю намеснікаўвялікага князя,і перадае кіраваннеў гэтых земляхмясцовамувечу, замацоўваючысвае распараджэннівыдачай асобыхдарчых грамат, якіяз'яўлялісямясцовыміхартыямі. Так, пры ім канчатковабылі выдаленыўдзельныя князіз зямель ПолацкайіВіцебскай.На тых жа падставахён далучыў даЛітоўска-Рускайдзяржавы Смаленскуюзямлю. Гэтыяўстаўныя граматыВітаўта потымпацвярджалісяяго пераемнікамі(арыгіналы данас не дайшлі)і складалі дапачатку 16 ст.асноўныяканстытуцыйныязаконы дзяржавы.Удзельныя князібылі частковапазбаўленысваіх сталоў, часткова атрымалікняствы, якіяне мелі палітычнагазначэння, як, напр… у Северскайзямлі.Пацвярджэннеспрадвечныхправоў насельніцтва, высокая

павага дабеларускайнацыянальнасці, адсутнасцьрэлігійныхганенняў інават імкненнеўзняць прэстыжправаслаўнайцарквы зацвярджэннемасобнага адМасквы мітрапалітаў Кіеве (ім быўвядомы сваёйвучонасцюГрыгорый Цамблак)— усе

гэтыя ўмовыў вышэйшайступені спрыялізгуртаваннююнай дзяржавыі зрабілі палітыкуВітаўта нацыянальнайі папулярнай.

У знешняйпалітыцы Вітаўтканчатковавызваліў Літвуі Русь ад ворагаў, якія насоўвалісяна іх. Гэта быласкладаная іцяжкая праца, якая ўвянчаласядоспехам. Прускіордэн не задаволіўсяпрыняццемЛітвой хрысціянстваі, забыўшысяпра асцоўнуюзадачу сваёйбарацьбы —хрысціянскайпропаведзі, рыхтаваўсяда грозныхпадзей. Вітаўтзлучыўся зЯгайлам, тамушто гэта былаагульная справа,і разбіў рыцараўпры Грунвальдзе.або Танебергу(1410 г.). Паражэннебыло настолькімоцнае, штоордэн распаўся.Вялікае княстваЛітоўскае неведала татарскагаўладарніцтваў той ступені, у якой яго зведалаРусь усходняя.Але татарыгаспадарыліў паўднёвайРусі і былісілай, з якойтрэба былолічыцца. Вітаўтспачатку даволіўмела вёў палітыкуз татарамі, алепаражэнне, якоеён пацярпеўпры Ворскле, паклала канецяго памкненнямна паўднёвыўсход. Але істановішчаарды было нетакое, каб націскацьна паўднёвуюРусь. Таму татарыфактычна пакінулісвае набегіна паўднёвыямежы дзяржавы.На ўсходзе, узносінах зМасквой, Вітаўтрассунуў межыдзяржавы інават некаторычае трымаў усферы свайгоўплыву ВялікіНоўгарад. Цяжэйбыло Вітаўтуўстанавіцьсвае адносіныў Польшчы зпрычыны тэндэнцыіпольскай дыпламатыіразглядацьЛітву як дзяржаву, злучаную зПольшчай. Дзейнасцьпольскай дыпламатыібыла настолькіагрэсіўнай, што, скарыстаўшыпаражэнне наВорскле, янападштурхнулаВітаўта заключыцьу 1401 г. акт унііз Польшчай.Праўда, гэтыакт быў аслабленыГарадзельскімпрывілеем 1413г. Але адносіныПольшчы наводзіліВітаўта надумку аб канчатковымаддзяленніЛітвы ад гэтайдзяржавы. Вітаўтусё жыццё выношваўгэту мару, пакідаючыяе ажыццяўленнеда найбольшзручната часу.Так, ужо ў 1398 г. ензаключае зЛівонскімордэнам у Салінскімзамку пагадненне, паводле якогаЛітва павіннастаць самастойнайдзяржавай, незвязанай зПольшчай ніў форме васальнагападначалення, ні ў форме уніі.Гэта ідэя былапапулярнай.Усялякага родунастойванніз боку ПольшчыВітаўт перадаваўна суд падданых.Так, калі каралеваЯдвіга, незадаволенаязместам мірнагатрактата Вітаўтаз лівонскімірыцарамі, напомнілаяму пра яговасальнаепадданстваПольшчы, тоВітаўт склікаўсойм у Вільніі атрымаў адпрысутныхаднагалосныадказ: «Мы непадданыя Польшчы, мы заўсёды былівольныя; нашыпродкі ніколіне плаціліданіны палякамі мы не будземплаціць і застанёмсяназаўжды прысваіх вольнасцях».

Але Вітаўт, заняты ўмацаваннемдзяржавы, адкладваўканчатковаевырашэннепытання абразрыве з Польшчай.Гэту дзейнасцьён распачаўу канцы свайговялікага княжання.Ён быў бяздзетны, між тым у Ягайлыбылі сыны. Апаводле Гарадзельскагапрывілея, Літоўска-Рускаядзяржава, увыпадку смерціВітаўта бяздзетным, павінна былапераходзіцьда Ягайлы і, наадварот, Польшча павіннапераходзіцьВітаўту ў выпадкусмерці. Ягайлыбяздзетным.Але абодва былітады ўжо вельміпаважанымістарцамі, ібудучыня дляВітаўта былаяснай. Вітаўту 1427 г. ўзнімаепытанне празаконнасцьнараджэннясыноў Ягайлы, але гэта далікатнаясправа былаадхілена палякамі.Тады Вітаўтуступае ў большцесныя зносіныз імператарамСігізмундамі атрымліваеад яго абяцаннепрыслаць Вітаўтукаралеўсківянец, што азначалаб акт поўнайсамастойнасці.Назначаны быўі з'езд у Луцкуна Валыні ў1429 г., куды Вітаўтз'явіўся ўсуправаджэннібліскучайсвіты. Сюдыпрыбыў і германскіімператарСігізмунд. Калітут зайшлагаворка абпрызнанніВітаўта каралём, то польскіядыпламатыпачалі моцнуюбарацьбу. Урэшце рэшт янывыехалі з Луцка, за імі збегадтуль і Ягайла.Палякі звярнулісянават да папы, які стаў на іхбок і звярнуўсяда Вітаўта задпаведнымугаворам. Пытаннепра каронуабмяркоўваласяна працягумногіх месяцаў,і ў верасні1430 г. ў Вільні быўпрызначаныакт каранаванняВітаўта. Сігізмундадправіў ямукарону, алепалякі вырашыліяе перахапіць.ПасольстваСігізмундане асмеліласяпры такіхакалічнасцяхпрабіраццаў Літву і вярнуласяназад. Шыкоўныз'езд, прызначаныдля каранавання, на якім прысутаічаліЯгайла, вялікікнязь маскоўскіі нават маскоўскімітрапалітФоцій, пачаўпаступовараз'язджацца.СастарэлыВітаўт быўнадзвычайзасмучаны, захварэў іпамёр у кастрычнікутаго самагагода ў прысутнасціЯгайлы і інш.ганаровыхгасцей, якіяяшчэ засталіся.Так скончыласяспроба [каранацыі]Вітаўта. Вітаўтімкнуўся стварыцьсамастойнуюЛітоўска-Рускуюдзяржаву, апіраючысяпры гэтым нарускія вобласціі стварыўшыдля апошніх, як мы бачылі, такія ўмовы, якія прыцягваліда яго рускаенасельніцтва, нягледзячына тое, што ёнздрадзіў праваслаўюі перайшоў укаталіцтва.Іншае становішчасклалася паслясмерці Вітаўта, калі Ягайлаапынуўсяраспарадчыкамлёсаў дзяржавы.Ягайла быўвядомы як прапаведніккаталіцызму.Сын рускайкнязёўны, ён, аднак, не карыстаўсяпапулярнасцюў рускіх абласцяхі баў там малавядомы.

5.Барацьба паслясмерці Вітаўта.Пасля смерціВітаўта (1430 г.)кароль Ягайлапрызначыў ягопераемнікаммалодшага зАльгердавічаўСвідрыгайлу.Гэты князь быўвядомы сваёйшматгадовайбарацьбой звял. кн. Вітаўтам.Калі яшчэ ў1392 г. Віцебскіўдзел перайшоўва ўладанневялікага князяВітаўта (дагэтага часуВіцебск знаходзіўсяў пажыццёвымвалоданні жонкіАльгерда Ульяны)і Вітаўт прызначыўсвайго пляменнікаФёдара Васну, Свідрыгайлараптоўна з'явіўсяў Віцебску, забіў Ф.Васнуі пакняжыўсятут. Віцяблянеаказалі вельміэнергічнуюпадтрымкусвайму новамукнязю, але ўсёж ен не могутрымацца, быўвыгнаны Вітаўтамі павінен быўуцячы з Віцебска.Пасля доўгагабадзяння Свідрыгайлапамірыўся зВітаўтам іатрымаў ад ягоўдзел — Северскуюзямлю. Але адтульз прычыны ўзнікшайнязгоды зноўуцёк (пасля1403 г.), хоць пазней(з 1410 г.) зноў з'явіўсяна Севершчынеі валодаў ёюда смерці Вітаўта.

Прызнаючыпераемнікамвялікага князяВітаўта такогаўпартага ягоантаганіста, Ягайла, відаць, меў на ўвазе, што новы вялікікнязь будзепрытрымліваццаіншай палітычнайпраграмы і небудзе карыстаодападтрымкайтых элементаў, якія так высокаўзнялі ўладуВітаўта. Відаць, Ягайла прызначэннемвялікім княземСвідрыгайлыхацеў выправіцьтое, што былострачана палякаміпры яго папярэдніку.Вітаўт, сынКейстута, апіраўсягалоўным чынамна цэнтральнуючастку дзяржавы— уласна Літвуі Жмудзь. Тутведалі яго, бацьку Кейстута, тут падтрымліваліі яго сына.Свідрыгайла, ускраінныкнязь, быў добравядомы ў Віцебску, на Севершчыне, Валыні і Падоллі, але зусім невядомылітоўцам. Такімчынам, новыкнязь павіненбыў апіраццахоць і на шматлікі, але малазгуртаваныўскраінныэлемёнт. Аднакусе гэтыя разлікіЯгайлы і ягопольскіх дарадчыкаўаказалісянепрадбачлівымі.Перш за ўсё насамога Свідрыгайлуцяжка былопаспадзявацца.Гэта быў чалавеквельмі здольныда кіпучайдзейнасці. алемаланастойлівыі ў моцнай ступеніадданы п'янству.У былога ўдзельнагакнязя, што ўдалаўзнімаў паўстаннімногіх абласцей, не хапала ўменняпалкаводца, які б вёў вялікаевойска. Але загэтымі асабістыміякасцямі, магчыма,і невядомыміЯгайлу, стаяліпрычыны, відаць, зусім нечаканыядля палякаў.Свідрыгайлабыў сапраўдывельмі папулярнысярод беларускаганасельніцтва.Між тым беларускіявобласці, асабліванайбольш знатныяэлементы іхнасельніцтва, мелі шмат прычындля незадаволенасцііснуючым становішчамрэчау. Перш заўсё была зусімяснай небяспека, што пагражаларускай народнасціі вызнаваемвйёю рэлігіі аднасоўвашіяпаланізму ікаталіцызму.Потым арыстакратычныяэлементы, якіяпераважаліў рускіх абласцях,— удзельныякнязі і баяры— былі прыхільнікаміпоўнай самастойнасцідзяржавы.

Свідрыгайлааказаўся вельмінепрыдатнымвялікім князему адносінахда палякаў іЯгайлы. Адначасоваз прызначэннемяго вялікімкнязем польскіягарнізонызанялі Падольскуюзямлю і палякізапатрабаваліўступкі Валыні.Пры першымпаведамленніпра заняццепалякамі КамянцаСвідрыгайлапрыйшоў у лютасць, арыштаваўкараля Ягайлу, які знаходзіўсяў Вільні і адпусціўяго толькітады, калі быліаддадзеныраспараджэнніпра вяртаннеПадолля. Гэтырэзкі ўчынакпаказаў роўнымчынам і настойлівасцьі бестактоўнасцьновага вялікагакнязя; для палякаўстала ясным, што ад яго нельгачакаць ніякіхуступак. Свідрыгайланеадкладнасабраў вялікаевойска, якоеблішчэла шлемамімногіх удзельныхкнязёў. адправіўсяна Валынь іпрымусіў Ягайлузняць аблогуЛуцка.

Усім гэтымСвідрыгайламоцна раздражняўпалякаў і. акрамятаго, сваёйунутранайпалітыкай енузбройваўсупраць сябезначную часткулітоўцаў. Сяродапошніх знайшлісязмоўшчыкі, якіяна чале з княземСямёнам Гальшанскімі братам Вітаўтаўдзельнымкнязем старадубскімЖыгімонтамКейстутавічамнапалі ў горадзеАшмяны наСвідрыгайлу, захапілі ўпалон яго сям'юі абвясціліад імя Ягайлывялікім княземлітоўскімЖыгімонтаКейстутавіча.Усё гэта былозроблена здапамогай іпа ўказцы палякаў.

Свідрыгайлапаспеў схаваццаў Полацку. 3 гэтагамоманту (1432 г.) напрацягу двухгадоў Літоўска-Рускаядзяржава знаходзіласяў міжусобнайбарацьбе. Рускіяўдзельныя князіі буйное баярствасталі на бокСвідрыгайлы.Жмудзь і Падляшшапераважна здробным служылымлюдам узнялісяза

Жыгімонта.Хоць ва бакуСвідрыгайлыбыла значнаяколькаснаяперавага, алеён рабіў ваенныяпамылкі і тамупрайграваўбітву за бітвай, пакуль, нарэшце, бітва пад Вількамірамне дала праціўнікутакой перавагі, што Полацк.Віцебск і Смаленскпрызналі Жыгімонта, а Свідрыгайлаўцёк у Кіеў ітутзамацаваўсяў Кіеўскай іВалынскайабласцях. Насамай справеўгэтай бітвеСвідрыгайлаі яго прыхільнікіпацярпелістрашнае паражэнне.Было забіта13 рускіх князёўі каля 40 тыс.воінаў. У палонтрапілі 42 князі,1500 баяр і нямецкіхбаронаў, якіяпрыйшлі з лівонскіммагістрамдавамагацьСвідрыгайлу.Стварыласядаволі няпэўнаестановішча, якое існавалада 1440 г., калі ўВільні быў зноўзроблены дзяржаўныпераварот; схлалася змова[на чале] з валынскімікнязямі Чартарыжскімі, вынікам якойбыла смерцьЖыгімонта.Акалічнасцьгэту выкарысталалітоўскаяпартыя і абвясцілавялікім княземмалодшага братапольскагакараля УладзіславаII (Ягайлы) — Казіміра.3 прычыны малалецтва

апошнягаад яго імя.стаўкіраваць літоўскікнязь Ян Гаштольд. .

6.Аб'яднаўчаяпалітыка КазіміраЯгайлавіча.Так усталяваўсятрывалы дзяржаўныпарадак уЛітоўска-Рускайдзяржаве. Пасляасвятленнязнешняга бокугэтага смутнагаперыяду ўгісторыі дзяржавыдля нашай мэтыважна звярнуцьувагу і на ўнутраныбок тых жа падзей.

Вышэй былосказана, штоСвідрыгайлупадтрымліваліпераважнарускія вобласці.У іх былі сваенацыянальна-палітычныямэты ў даннымвыпадку. Алеў гэтай барацьбевыліліся вонкіне толькі цесназвязаныя зрэлігійнымінацыянальныяадрозненні, якія існаваліў дзяржаве, алеі адрозненніна глебесацыяльна-эканамічнай.У войсках Свідрыгайлыбылі не толькірускія, алегалоўным чыйамрускія ўдзельныяі служылыякнязі, а таксамаі буйное баярства, якіх было шмату рускіх абласцях.Гэта баярстваздавён засядалаў радзе, т. зн.думе ўдзельныхкнязе ў, прывыклакіраваць абласцяміпры сваіх князях.Побач з рускімікнязямі і баяраміў радах свідрыгайлавайарміі выступалаі буйное радавітаелітоўскаебаярства. Прычына, што аб'ядноўвалаарыстакратычныяэлементы абедзвюхнароднасцей, заключаласяў палітыцыЖыгімонтаКейстутавіча.Апошні засвоіўсабе палітыкуВітаўта, алестаў праводзіцьяе больш рэзкаі далей. Вітаўтзмагаўся зудзельнымікнязямі, акружаючысябе амальвыключна чысталітбўскімэлементам. Алеўжо пры ім радазямянствапапоўніласяваборам з асяроддзяніжэйшых класаўнасельніцтва.Жыгімонт Кейстутавічпайшоў далейу тым жа кірунку.Старажытнылетапісецрасказвае, штоЖыгімонт вылучаўсякрайняй жорсткасцюў адносінахда

ўсяго шляхецтва, князеў і баярстваўсіх зямельяк рускіх, такі літоўскіх, пгго Жыгімонтнават задумваўзнішчыць усіхвысакародных, праліць іх кроўі на іх месцападвяць «родхалопскі». г.зн. сялянскі.Вось тая прычына, якая з'ядналаарыстакратычныяэлементы разнародныхабласцей. Свідрыгайлане здолеў адстаяцьінтарэсы знаці.Вось тамуарыстакратычныяэлементы, штоўвайшлі ў змовусупраць Жыгімонтаі забілі яго, не звярнулісяцяпер да Свідрыгайлы, а спынілісяна новым кандыдаце— КазіміруЯгайлавічу.Яго выбраннеўмацоўвалаўплыў арыстакратыіпераважналітоўскагапаходжання.

Абставіны, што суправаджаліўзвядзевнена прастолКазіміра, звялікай сілайадлюстроўвалісацыяльнуюбарацьбу. УСмаленску«чорныя людзі», г. зн. віжэйшыклас, паўсталісупраць княжацкаганамеснікаАндрэя Саковіча, прагналі ягоі пазбівалімногіх баяр; узнялася супрацьновага гаспадарадэмакратычнаяЖмудзь; узнялосяі Падляшша, якое выказаласяза сына Жыгімонта— Міхаіла.

Новы ўрадва ўсіх гэтыхвыпадках дзейнічаўвельмі тактоўна: ён пайшоў накампрамісы.Казімір пацвердзіўабласцям устаўныяземскія граматы, дадзеныя яшчэВітаўтам, чымзадаволіў якзнакамітае«паспольства»гарадоў такі ніжэйшыя іхэлементы. Становішчаўдзельныхкнязёў на першымчасе не былопарушана, інават некаторымбылі вернутыўдзёлы, адабраныяЖыгімонтам(напр., князюАлельку Уладзіміравічувернуты ягоКіеўскі ўдзел).У рэлігійныхадносінах новыўрад быў абыякавы.Гэтыя дзеянніўрада сведчыліпра яго імкненнеўтрымаць «даўніну»з яе дэцэнтралізацыяй.Але за гэтыміпершымі крокаміўрад выявіўімкненне пайсцінасустрач новымпатрабаваннямжыцця, якіянараджаліся.Апошнія выяўлялісяў тым сэнсе, шго заместбылой абласнойраздробленасціперавагу набыраліцэнтралізатарскіяэлементы. Барацьбапаміж Свідрыгайламі Жыгімонтампаказала, штркняжацкія ібаярскія элементырозных абласцеймогуць згуртаваццатак, як і дэмакратычныяэлементы: намесцы баярстваабо дробнагазямянстваПолацкай, Смаленскай, Валынскай іінш. абласцейвыступалабаярства абозямянствалітоўска — рускае.Урад Казіміра.які накіроўваўсялітоўцамі заб'яднаўчыміпамкнённямі, вельмі добраразумеў значэннедля дзяржавыгэтых аб'яднаўчыхэлементаў ізрабіў важныякрокі ў адпаведнымкірунку. Так, у 1457 г. Казімірамбыла выдадзенадарчая граматадваранству.У адрозненнеад грамат пачатку15 ст. гэтая граматазамацавалапэўныя правыі за шляхецтвамусёй дзяржавыбез адрозненняабласцей, рэлігііі нацыянальнасці; правы, пацверджаныяграматай, датычыліпрадстаўнікоўдухавенства.

князёў, зямяні нават мяшчан.Гэты дзяржаўныакт такім чынамразумеў і ўзнімаўшляхецтва.

Такім чынам, урад Казіміра.пачаўшы з кампрамісу, перайшоў потымда аб'яднаўчайпалітыкі. Гэтапалітыка непазбежнапрыніжалаўдзельныхкнязёў і буйноебаярства іўзвышала ўправавых адносінахрадавое шляхецгва.Усім гэтымразбураўсяяк удзелыіылад, так і вечаваясамабытнасць]абласцей. Казімірнават зрабіўспробу актыўнайбарацьбы зудзеламі, знішчыўу 1471 г. Кіеўскаекняства, адабранаеім у слуцкагакнязя СямёнаАлелькавіча,і паслаў тудысвайго намесніка'Гэтыакт быў сустрэтыў асяроддзірускай арыстакратыіварожа, у сувязіз чым узніклазмова супрацьгаспадара, якаясклалася ў 1482г. і мела на мэцепасадзіць напрастол МіхаілаАлелькавічаСлуцкага. Змоўшчыкіпаплацілісясваімі галовамі.Але сам фактзмовы цікавыяк адна з прычын арыстакратычнайрэакцыі нанацыянадьнайаснове Няўдалаязмова выражаласабою імкненнекнязйў. Імкненнігэтыя гатовыбылі ў поўнаймеры быцьажыодёўленыміз пе раменайвялікага князя, каб прадаставіцьуплыў менавітагэтаму элементу.

7.Рускія князіі мяцеж Глінскага.Калі памёрКазімір, групыкнязёў Алелькавічаў, Гальшанскіх, Мсціслаўскіхі інш. на чалез кяязем МіхаіламЛьвовічамГлінскім выбраліна прастолдругога сынаКазіміра —Аляксандра.У Польшчы жбыло вырашанавыбраць старэйшагаяго брата Альбрэхта.ПрыхільнікіПольшчы павінныбылі маўчацьна выбарах, таму што многіяз вяльможныхвыбаршчыкаўз'явіліся зкантынгентамівойск у некалькісоцень чалавек(1492 г.).

Тэндэнцыіарыстакратыі, што выбіралаАляксандра.вынікаюць зтой канстытуцыйнайхартыі, якуювыдаў гэтывялікі князь.Гэта канстытуцыя, гарантуючымаёнткі і маёмасныяправы шляхце, давала радавітамусенату вельміважныя правыпа кіраваннідзяржавай.

Кірунакпалітыкі новагагасударахарактарызуеццамоцным уплывамтакой выдатнайасобы, як князьМіхаіл Глінскі.Гэта быў адзінз самых адукаваныхлюдзёй тойэпохі. Маладосцьсваю ён правёўза мяжой, спачаткуў заняткахнавукай, а потымі ў ваеннайслужбе ў імператараМаксіміліяна, у саксонскагагерцага Альбрэхта, пабываў, акрамяГерманіі, уІспаніі іІталіі.Адукаванасцьспалучаласяў ім з даравітасцюі бліскучымваенным талентам.М.Глінскі, заняўшывідны постмаршалка дворнагаі карыстаючысяасабістайдружбай гасудара, стараўся надацьуплывоваестановішчарускай партыі.Ён стварыўперавагу рускайарыстакратыі, але для ўдзельныхкнязёў ягорэжым быў вельміцяжкім і некаторыякнязі ўцякліў Маскву. Палякіўзводзіліабвінавачанніна Глінскагаў імкненнідамагчыся длясябе чыстаасабістых

мэт — у жаданніаднавіць длясябе самастойнаеКіеўскае княства.Праўдзівасцьгэтых слухаўцяжка праверыць.Але, відаць, Глінскі задумаўдзяржаўныпераварот, накіраванысупраць літоўскіхвяльмож. У 1506 г.абставіны дляГлінскага моцназмяніліся: вялікі князьАляксандрпамёр, яго месцазаняў малодшыяго брат Жыгімонт, падтрыманычыста літоўскайпартыяй. СтановішчаГлінскагапахіснулася, некаторыя зяго прыхільнікаўбылі пазбаўленыпасад. ТадыГлінскі ўвайшоўу зносіны змаскоўскімвялікім княземВасілём Іванавічамі ўзняў са сваіміпрыхільнікаміпаўстанне.Паўстаннепачалося наПрыпяці, дзеў Глінскагабылі буйныямаенткі; спачаткуён напаў навобласці князяслуцкага ікапыльскага(нашчадкі кіеўскагаАлелькавіча), потым на гарадыТураў і Мазыр.

Аблога Мінскабыла для Глінскаганяўдалай. Саз'яўленнем надапамогу Глінскамумаскоўскіхвойск гэтапаўстаннеперакінуласяда Оршы і злілосяз агульныміаперацыямімаскоўскіхваявод.

Быў цэлы шэрагпрычын няўдачы, што спасціглапаўстаннеГлінскага, яку блізарукайасцярожнасцімаскоўскайпалітыкі, такі ў дзеянняхГлінскага. Аленельга не заўважыць, што галоўныяпрычыны няўдачызаключалісяў вельмі аптымістычныхразліках Глінскага.неспачуваннішматлікагазямянства, часткова ірэшткаў удзельныхкнязёў. Асаблівахоладна быўпрыняты Глінскіў цэнтральныхчастках дзяржавы, у той час як уКіеўскай Русіспачуваннеяго ідэям былонамнога большае...

ПаўстаннеГлінскага былопаднята ў інтарэсахрускай дзяржаўнасці, народнасціі культуры.Гэта быў апошніакорд нацыянальнайбарацьбы ўдзяржаве, запозненыводгук пытанняў, якія хваляваліграмадствана стагоддзераней. Да пачатку16 ст. вастрынянацыянальнага, рэлігіннагаі сацыяльнагапытанняў узначнай ступенізгладзілася.Удзельныя князібылі зломлены;іх было вельмімала і яны быліматэрыяльназаняпалыя зпрычыны памяншэннявотчын за крамолыабо ў вынікусямейых падзелаў.Яны, відаць, невельмі давяралінашчадку татарскагавыхадца М.Глінскаму, да таго часунарасло шматлікаезямянства, задаволенаесваімі палітычныміпоспехамі.