Реферат: Реформа белорусского правописания 1933 года

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Установа адукацыі Буларускі дзяржауны ўніверсітэтінфарматыкі і радыёэлектронікі

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Кафедра беларускай і рускай моў

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Рэферат

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Тэма: Рэформа беларускага правапісу 1933 года

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Рававога Івана Іванавіча

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">студэнта

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:EN-US">I<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE"> курса групы №542802

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Праверыла: Ламака С.В.

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">выкладчык беларускай мовы

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Мінск 2005

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Змест

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language: BE">Уводзіны…2

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language: BE">Асноўная частка

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">…4

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language: BE">1. Прадпасылкі і спробы рэфармавання беларускай мовы да рэформы 1933г…4

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">2. Рэформа беларускага правапісу 1933г…7

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">2.1. Пачатак русіфікацыі. Прадпасылкі рэформы 1933г…… 7

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">         2.2.Рэформа беларускага правапісу і яе асаблівасці… 8

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">         2.2.1.Пачатак і ўмовы рэформы… 8

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">         2.2.2.Думкі і выступленні беларускіх пісьменнікаў і

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">                  культурных дзеячоў наконтрэформы… 10

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">                   2.2.3.Змены у правапісу, прынесенныя рэформай

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">                  1933г…14

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">Заключэнне…1

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal">7

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">Спіслітаратуры…18

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE"> 

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">                 

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">        

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Уводзіны

     <span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">Сёння мы маем даволі багатапублікацый па тэме, якую дзесяцігоддзямі не адважваліся ўздымаць на старонкахнавуковай літаратуры, у перыядычным друку. Тэма гэта — рэформа беларускагаправапісу 1933 года.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">Набыццё беларускай мовай неўзабаве пасляКастрычніцкага перавароту статуса дзяржаўнай, афіцыйнае прызнанне, што ёй, якмове пераважнай большасці насельніцтва рэспублікі, належыць самы шырокі спектрсацыяльных функцый, паставілі на парадак дня велізарнай важнасці задачуўнармавання беларускай мовы. За час, як на ёй сталі пісаць мастацкія творы інавуковыя працы, весці службовае справаводства, заняткі ва ўсіх тыпахвыхаваўчых і навучальных устаноў, добра высветлілася, што яна, каб найлепшспраўляцца з выкананнем такога шырокага дыяпазону функцый, патрабуе даволізначнага марфалагічнага, фанетычнага і лексічнага ўпарадкавання.

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language: BE">     Першыя ў найноўшай гісторыіспробы ўнармаваць беларускі правапіс рабіліся, звычайна ў межах нарматыўнайграматыкі, яшчэ да Тарашкевіча – на пачатку ХХ стагоддзя – гэтую працу вяліЭдвард Будзька, Баляслаў Пачопка (Пачобка), Антон Луцкевіч, Янка Станкевіч,Рудольф Абіхт. Аднак толькі з з’яўленнем «Граматыкі» Тарашкевічабеларускі правапіс атрымаў сваё ўнармаванае «аблічча».

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language: BE">     З пашырэннем сфераў ужываннябеларускага пісьма праблема ўнармавання артаграфіі не толькі заставалася напарадку дня, але і рабілася ўсё больш актуальнаю; спробы далейшага эвалюцыйнагаўнармавання правапісу праяўляліся цягам 1920-х гадоў у працах найперш ЯзэпаЛёсіка. У 1926 годзе ў Мінску адбылася прадстаўнічая міжнародная Акадэмічнаяканферэнцыя па рэформе беларускага правапісу і  азбукі. Канфэрэнцыя выявіла неразвязаныя пытанні,пазначыла магчымыя шляхі іх вырашэння, але не прыняла ніякіх дакумэнтаўкадыфікацыйнага характару.

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language: BE">     Змена палітычнай кан’юнктуры іпераход улады да адкрыта русіфікацыйнай палітыкі пад канец гадоў спынілі працэссвабоднага, натуральнага пошуку нормы. У гэты час на Беларусі праходзіцьпалітыка беларусізацыі. Па тэрыторыі Беларусі праходзіць хваля рэпрэсій, якія быліскіраваныя супраць нацыянальна-культурных кадраў Беларусі. Многія настаўнікі беларускаймовы апынуліся ў вязніцах альбо ў ссылцы. У 1930 г. была арыштавана група асобз папярэдняй мовазнаўчай камісіі, якая працавала з 1926 г. па 1930 г. Гэтакіядзеячы на ніве беларускай мовы і культуры, як Сцяпан Некрашэвіч, Язэп Лёсік іВацлаў Ластоўскі былі арыштаваны  ісасланы. У гэты час былі спынены ўсе мовазнаўчыя даследванні. У сітуацыі, калі нестала найважнейшых мовазнаўцаў Беларусі, была праведзеная рэформа беларускагаправапісу ў 1933 г., наступствы якой мы адчуваем па сённяшні дзень.

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:BE">Асноўная частка

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language: EN-US">

<span Times New Roman",«serif»; mso-ansi-language:EN-US">

<span Times New Roman",«serif»">1.<span Times New Roman"">   

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">Прадпасылкі іспробы рэфармавання беларускай мовы да рэформы 1933 г.<span Times New Roman",«serif»">

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">   

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">    Першым буйным мерапрыемствам нашляху рэфармавання беларускай мовы было правядзенне 14-21 лістапада 1926 года ўМінску па ініцыятыве Інбелкульта акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускагаправапісу. Мінскі мовазнаўчы форум выклікаў да сябе вялікую зацікаўленасць нетолькі навукоўцаў рэспублікі.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">   

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">У канферэнцыі бралі ўдзел 69 чалавек. Але не ўсе, хто прыехаў на яе,лічылі абавязковым рэформу беларускага правапісу і азбукі. Сярод іх быў і добрызнаўца беларускай мовы С.Некрашэвіч. «Наша літаратурная мова, — гаварыў ён, — конс<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">лідаваўшы народныя гутаркі, вырасла ўжо ў сталы <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">рганізм, які не патрабуенад сабой грунтоўных… <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">а<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal">п<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">е<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal">рацый». Такі погляд у пэўнай ступені мог сфарм<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">іра<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">вацца на базе яго сяброўскіх адносін з аўтарам «Беларускай граматыкідля школ» Браніславам Тарашкевічам, якую якраз і збіраліся рэфармавацьудзельнікі канферэнцыі і перш за ўсё Я.Лёсік, які меркаваў выступіць на ёй засноўным дакладам. С.Некрашэвіч выказаўся за поўнае адхіленне праекта братоўЛёсікаў.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal"> 

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE"> <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">  Удзельнікі філалагічнага форуму паказалідобрае веданне сутнасці праблемы моўнага развіцця ў рэспубліцы ў святле нядаўнаабвешчанай беларусізацыі. Цяжкасці яе вырашэння справядліва бачылі ўнеспрыяльных умовах мінулага. Аднак такое становішча з беларускай мовай непужала яе шчырых рупліўцаў. Яны былі ўпэўнены, што шляхам стараннай працы паўнармаванні правапісу можна будзе паступова давесці яе да таго ўзроўню, якомуадпавядаюць старыя эўрапейскія літаратурныя мовы, забяспечваючы гэтым самымросквіт нацыянальнай культуры. <span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE"> 

<span Times New Roman",«serif»;mso-ansi-language:BE">    

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">Непасрэдна сам філалагічны аспект парадку для канферэнцыіпачаў разглядацца толькі з падрабязнага аргументаванага выступлення С.Некрашэвіча. Ён не быў прыхільнікам карэннай ломкі моўнай спадчыны, заяўляючы,што ў складзенай Б.Тарашкевічам «Беларускай граматыцы для школ» правільнавызначаны асноўныя законы беларускай літаратурнай мовы». Затое ў сінтаксісе імбачылася «шмат неўласцівых для беларускай мовы канструкцый пабудовы сказу».Прамоўца выказаў занепакоенасць наплывам у беларускую лексіку слоў (асабліваабстрактнага значэння) з іншых моў і стаяў за ўтварэнне такіх на базе ўласнагаслоўнікавага матэрыялу з паступовай заменай усяго таго чужога, што набралася ўбеларускай мове. «Тэндэнцыя да замены чужаземнай стыхіі сваёю, — гаварыўС.Некрашэвіч, — не ёсць толькі з'явішча беларускай культуры». І з гэтым нельгане пагадзіцца, ведаючы, якая мэтанакіраваная праца праводзілася многімінародамі па ачышчэнні сваіх літаратурных моў ад залішніх запазычанняў. Безтакой працы не абысціся і сённяшняму корпусу філолагаў нашай краіны, калі мыжадаем узняць прэстыж беларускай мовы як дзяржаўнай у вачах яе носьбітаў.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">     Яшчэглыбей пранік у сутнасць разглядаемай на канферэнцыі праблемы Я.Лёсік, якіазнаёміў прысутных з канкрэтным праектам па рэформе беларускай азбукі.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">Гэта ўжо было не першае выступленне Я.Лёсіка па данай праблеме. Уадрозненне ад С.Некрашэвіча аўтар праекта па рэформе беларускай азбукі лічыў,што апошняя «не адпавядае ва ўсіх пунктах гукавому пісьму… н<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">е<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal"> мае ўласнага твару», таму ён прапанаваў набліжаць беларускую азбуку дагукавога пісьма, «каб не абярнуць яго ў такое мёртвае і труднае для навучання,якім з'яўляецца пісьмо францу<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">зс<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal">кае або ангельскае».<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE"> 

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">     Апанентаў у Я.Лёсікааказалася больш, чым прыхільнікаў. Беларускую азбуку вырашылі не кранаць. <span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">     Зняменшай крытыкай ішло і абмеркаванне прапанаванага Я.Лёсікам пр аекта рэформыбеларускага правапісу, што сведчыла аб сур'ёзным падыходзе да праблемы,папярэджвала аб усялякіх памылках пры прыняцці канкрэтных рашэнняў.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">Сутнасць свайго погляду Я.Лёсік выказаў так: «… каб пісьмо былопростае і лёгкае, для гэтага яно не павінна разыходзіцца з жывым вымаўленнемслоў». Таму ён не пагаджаўся з Б.Тарашкевічам, што той фанетычны прынцып увёўтолькі пры напісанні галосных гукаў. З найбольш істотных паправак Я.Лёсіка,якія выклікалі шмат спрэчак, былі: увядзенне поўнага акання і на чужаземныя словы,адмена напісання «ь» паміж падвойнымі зычнымі (жыцьцё — жыццё), пасля«з» і «с» (зьвер — звер, сьнег — снег). Пасля грунтоўнага абмеркаваннянапісанне «а» ў ненаціскных складах іншаземных слоў зацвердзілі, што нельга непрызнаць за правільнае рашэнне. Для прыняцця яго, бясспрэчна, важную ролюадыграла цвёрдая пазіцыя сакратара Правапіснай камісіі Мялешкі, што «кожнынарод вымаўляе чужаземныя словы згодна сваёй уласнай нацыянальнай акцэнтацыі»,і С.Некрашэвіча, які оканне ў замежных словах разглядаў як супярэчнасцьадзінству народнай і кніжнай мовы.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">   

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE"> <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">Затое адразувысветлілася, што ў Я.Лесіка будзе вельмі мала аднадумцаў у дачыненні дамяккага знака. Першым вельмі цвёрдую апазіцыю ў гэтым заняў С.Некрашэвіч,спасылаючыся, што і ў старабеларускай мове выкарыстоўвалі «ь» у словах сьнег,зьвер і інш. «Можна многа павыкідаць значкоў, — гаварыў ён, — і дайсціўрэшце да кітайскай азбукі, але ж гэта не заслуга азбукі. Азбука і правапістады добрыя, калі яны па магчымасці азначаюць кожныя гукі, ва ўсякім выпадкухарактэрныя з іх. А што нашы<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">я<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal"> мяккія зычныя, асабліва свісцячыя, гукіхарактэрныя, аб гэтым і гаварыць не прыходзіцца».

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal"> 

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE"> <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">  С.Некрашэвіча цалкам падтрымаў П.Растаргуеў,заявіўшы, што «напісанне звер, дзвёх, мядзведзь, свет, цвет, суддзя, жыццё,ралля, чытанне без «ь» будзе мець вынікам усваенне н<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">я<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">правільнага вымаўленняпадобных слоў. Спасылка на іншыя мовы беспадстаўная; напрыклад, у расійскаймове мае месца мяккае вымаўленне некаторых зычных, але пры адсутнасці азначэннямяккасці пры напісанні яна губляецца ў жывым вымаўленні пісьменных людзей, і ўзначнай большасці даводзіцца чуць цвёрдае вымаўленне… Паказанне ў граматыкахна вымаўленне гэтых зычных не выратуе становішча». На думку І.Бялькевіча, аднеўжывання «ь» паміж падвойнымі мяккімі зычнымі траціцца асаблівасць беларускаймовы.  <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">     Увагуўдзельнікаў канферэнцыі прыцягнула правіла напісання «у» і «і» пасля галоснагапапярэдняга слова. Вельмі катэгарычным тут быў П.Растаргуеў, сцвярджаючы, штокалі ў такіх выпадках зазначаныя літары не пісаць як нескладовыя, «значыцьсцерці ў пісьмовай перадачы беларускай мовы адну з найбольш характэрных яеасаблівасцей». З ім пагаджаўся П.Бузук, спасылаючыся тут на ўкраінскі опыт, дзенават «і» нескладовае пішуць у пачатку слова, калі папярэдняе канчаецца на галосны.

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal">Удзельнікі канферэнцыі не пагадзіліся з такойпрапановай у дачыненні да «і».

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Пры такой саліднай гаворцы на канферэнцыіаб маючай неўзабаве адбыцца рэформе правапісу беларускай мовы не магло неўзнікнуць і пытанне аб ужыванні лацінскага алфавіта. Сярод праціўнікаў яго быліі такія выдатныя знаўцы беларускай мовы, як В.Ластоўскі, Я.Лёсік, С.Некрашэвіч,П.Растаргуеў. Але дух талерантнасці, які панаваў на працягу ўсяго часу працыканферэнцыі, даў магчымасць смела выступіць і ў абарону лацінкі. Пераканаўчаадстойваў яе П.Бузук: «… надыходзіць час падумаць аб лацініцы; бязумоўна, дагэтага справа дойдзе; мы эўропеізуемся, мы прынялі новы стыль, мы прынялідзесятковую сыстэму мер, нам застаецца зрабіць апошні крок — перайсці далацінікі».

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Асаблівым клопатам удзельнікаў канферэнцыіз'яўлялася ачышчэнне беларускай мовы ад залішніх уплываў з боку рас

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">і<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">йскай. І гэта зразумела: атрымаўшы статус дзяржаўнай, беларуская моване магла болей заставацца на ўзроўні сапсаванай рас<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">і<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">йскай мовы. На пазіцыяхсапраўднага пурытаніна ў гэтым пытанні трывала стаяў гісторык і публіцыст, умінулым рэдактар «Нашай Нівы» В.Ластоўскі. Фанетычныя адступленні ад народнаймовы, на яго думку, выкліканы перш за ўсё запазычаннем расейскай абацэды(алфавіта). Датычыла гэта і дыфтонгаў уо(юю=іоу), ые(іе), якія складаюцьадну з асаблівасцей беларускай мовы. Замена дыфтонгаў «адн<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">о<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">й літарай расійскайабацэды, — гаварыў В.Ластоўскі, — з'явішча штучнае і надта шкоднае длязахавання натуральнай чыстаты мовы». Дзякуючы такой замене людзі гаворацьпа-крыўску, але з маскоўскім акцэнтам. Яго зусім не задавальняла, што ўбеларускім правапісе фанетычная перадача захоўваецца толькі ў канчатках слоў (зрабіў,валоў), а іх карані пішуцца па-рас<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">і<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal">йск<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">у<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal"> <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">(звон<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal"> замест звуон). «У выніку гэтага наша старая і самабытнаямова… выглядае правінцыяльным дыялектам расійскай мовы, а гэтае апошняез'яўляецца перашкодай адраджэнню нашай пісьменнасці». На яго думку, «н<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">е<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal"> толькі ў слове, як змесце народнай <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">думкі<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">, але і ўформе гэтага слова, у кожным паасобным гуку яго ці злучэнні гукаў адбіваеццагісторыя народу». Таму трэба «дасягнуць таго, каб нашы словы, формы і гукі напісьме былі адбіццём гісторыі нашай пісьменнасці, гісторыі кр<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">э<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">ўскага, а не расійскага ці польскага народаў, сярод моў якіх нашапісьменная мова выглядае цяпер як толькі правінцыяльная адмена...»<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">   

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">Спецыяльна не бралі слова на канферэнцыі Янка Купала і Якуб Колас. Алевядома па выніках пайменнага галасавання і іншых крыніцах, што яны былі супрацьтаго, што канферэнцыя прыняла прапазіцыю С.Некрашэвіча пісаць «я» толькі ўпершым складзе перад націскам і пакінула без змяненняў напісанне «не» і «без»,калі яны стаяць асобна (г.зн. не падлягалі яканню). Я.Колас стаяў за пашырэннеякання і ў другім складзе пасля націску, за напісанне «німа», «ніхай», быў супроцьужывання «а» замест ненаціскнога «о» ў чужаземных словах. <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">

    <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">З рознымі пачуццямі і настроем пакідалі людзіканферэнцыю. Адных яна радавала сваімі вынікамі, другіх — засмучала. Але якпершыя, так і другія добра ўсведамлялі, што наперадзе іх яшчэ чакае вялікаяпраца, каб ачысціць беларускую мову ад усяго таго, што было не ўласціва яенутраной прыродзе, каб зрабіць яе ва ўсім адпаведнай так нядаўна набытамустатусу дзяржаўнай.

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal">І вопытныя беларускія мовазнаўцы актыўна ўзялісяза гэтую высакародную справу. <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">2. Рэформа беларускага правапісу 1933г.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">2.1. Пачатак русіфікацыі. Прадпасылкі рэформы1933г.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">Аднак адчувалася, што з кожным годам усё цяжэй і цяжэйправодзіць карысныя ідэі ў жыццё.

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">З распачатай у канцы 20-хгадоў барацьбой з так званай беларускім нацыянал-дэмакратызмам да ходу працы пападрыхтоўцы новага правапісу раптам выказалі вялікую зацікаўленасць асобы,прафесійны статус якіх не меў нічога агульнага з праблемай мовазнаўства. Пэўныўплыў імкнуліся рабіць яны і на склад навукоўцаў, што павінны былі далейзаймацца данай справай. І трэба думаць, што не абыходзілася тут і безвыкарыстання матэрыялаў праведзенай у лістападзе 1926 года Канферэнцыі парэформе беларускага правапісу і азбукі. Паводле зместу выступленняў на ёйпартыйныя органы маглі скласці даволі поўныя ўяўленні аб палітычныхперакананнях кожнага, хто браў слова, і ўжо вырашыць, даць ці не даць ямумагчымасць удзельнічаць у распрацоўцы беларускага правапісу. Асаблівуюпадазронасць выклікалі тыя, хто быў вельмі заклапочаны праблемай ачышчэннябеларускай мовы ад русізмаў і ўвогуле ад уплыву на яе з боку расійскай. А такіхпоглядаў прытрымлівалася большасць удзельнікаў данага форуму, і свае пазіцыіяны выказвалі не завуалявана, а адкрыта, не думаючы, што хтосьці гэтаму будзедаваць палітычную афарбоўку. Для доказу прывядзем хаця б такія словы звыступлення А.Лёсіка: «Уласьцівасць беларускай мовы стане больш выразнай, калімы будзем пісаць «прышлі у хату», чым «прышлі ў хату», бо апошняе напісанненабліжае беларускае выражэнне да расійскага «в хату» («ў» бліжэй да «в», чым«у»)». Пераканаўча паказваў, як адмоўна паўплывалі на адметнасць беларускаймовы некрытычныя запазычанні з расейскага правапісу, В.Ластоўскі. Таму недзіва, што менавіта гэтых навукоўцаў першымі адхілілі ад далейшай працы над беларускімправапісам. Ужо ў снежні 1930 года Я.Лёсіка пазбавілі звання акадэміка АН БССР,а ў красавіку наступнага года выслалі за межы рэспублікі. Тады ж падобны лёснапаткаў і старшыню Правапіснай камісіі, віцэ-прэзідэнта АН БССР С.Некрашэвіча.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">    Можна было бпрывесці і яшчэ шэраг фактаў, якія сведчаць пра неспрыяльныя ўмовы длязавяршэння працы па складанні беларускага правапісу. Абмяжуемся хаця б такім.Ці ж маглі навукоўцы-мовазнаўцы АН БССР шчыра клапаціцца пра захаванне іпрымнажэнне народнай лексікі, калі ў выдадзенай у Менску ў 1931 годзе кнізе«Навука на службе нацдэмаўскай контррэвалюцыі» С.Вальфсон пісаў, што ўкалектыве гэтай навуковай установы нічым іншым не займаюцца, як запаўненнемслоўнікаў пакрытымі плесенню вякоў, нікому не зразумелымі архаізмамі. Паводлеяго фальсіфікацый, «нацдэмы лічылі сваёй важнейшаю задачаю вытравіць збеларускай мовы ўсякія элементы расійскай мовы». Зразумела, цяпер ужо кожны,хто быў прыцягнуты да складання беларускага правапісу, імкнуўся — каб толькі небыць залічаным у «нацдэмы» — абавязкова ўнесці штосьці з расейскай мовы ўбеларускую, нягледзячы, як гэта стасуецца да яе.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">   

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">Такі ход падзей задавальняў партыйныя і савецкія органы рэспублікі. Янынават не палічылі патрэбным дапусціць да працы над рэформай правапісу і аднагоз вядомых навукоўцаў у галіне беларускай філалогіі — Браніслава Тарашкевіча,«Беларуская граматыка для школ» якога ў 1929 годзе перажыла пятае выданне. Самаўтар яе з 7 жніўня 1933 года пасля абмену на Ф.Аляхновіча жыў у СССР, праўда,не ў М<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">і<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">нску, а ў Маскве пад пільным тайным наглядам спецслужбаў НКУС іпрацаваў там у Міжнародным аграрным інстытуце, а не, напрыклад, на філалагічнымфакультэце сталічных ВНУ ці ў АН СССР. Б.Тарашкевіч прыехаў у СССР прыкладна за20 дзён да прыняцця пастановы СНК БССР аб зменах у правапісе, так што прыжаданні пэўных навуковых і ведамасных структур гэты навуковец паспеў бы сказацьсваё аўтарытэтнае слова ў беларускай філалогіі, і не выключана, удалося б хоцькрыху зменшыць хібнасць ажыццёўленай рэформы, пазбегнуць узнікненнядзвюхварыятнасці беларускай мовы ў межах Савецкай і Заходняй Беларусі. <span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">2.2. Рэформа беларускага правапісу і яеасаблівасці.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">2.2.1. Пачатак і ўмовы рэформы.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">    Воляй лёсудзень 26 жніўня 1933 года вельмі многае змяніў у жыцці беларускай мовы і разамз гэтым істотна паўплываў на агульны стан духоўнай культуры нашага народа. Утой дзень Савет Народных Камісараў БССР без папярэдняга абмеркавання шырокіміколамі грамадскасці прыняў пастанову «Аб зменах і спрашчэнні беларускагаправапісу», пра мэтазгоднасць якой вось ужо шэсць дзесяткаў гадоў вядуццаспрэчкі. І як высвятляецца, найбольшую інтэнсіўнасць і востры характарнабываюць яны тады, калі ў грамадстве актывізуюцца працэсы дэмакратызацыі,робіцца крытычная ацэнка пройдзенага шляху ў галіне нашага духоўнага развіцця.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">    Асіміляцыйнаянакіраванасць рэформы 1933 года з'яўляецца яе галоўнай сутнасцю, дамінантай.Усё пазітыўнае ў рэформе — вельмі нязначнае ў параўнанні з нанесенай ёю шкодайбеларускай мове. Яна ў значнай ступені згубіла сваю мілагучнасць, стала малаабароненай ад расейскамоўнага ўплыву.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">    Ідэалагічныяслужбы кампартыі, якім удалося на самым вырашальным этапе рэформы ўзяць падсвой кантроль працу навукоўцаў-мовазнаўцаў, не сумняваліся, што з прыняццемвышэйназванай пастановы СНК БССР не спыніцца гаворка пра гэтую зусім не простуюдля лёсу беларускага народа падзею. У рэспубліканскіх эшалонах уладыразумелася, што патрэбны будуць дадатковыя крокі, каб супакоіць, стрымацьлюдзей ад вядзення далейшых спрэчак, выказвання магчымай незадаволенасці. Быловырашана аўтарытэтам саміх пісьменнікаў паспрабаваць як-небудзь утаймавацьстрасці непрыхільнікаў новага правапісу. І трэба сказаць, што многае тутудалося. Хаця і пішацца, што па ініцыятыве самога Інстытута мовазнаўстваБеларускай Акадэміі навук і Аргкамітэта Саюза савецкіх пісьменнікаў БССРправодзіўся па вечарах 11, 13 і 15 снежня 1933 года агульны сход пісьменнікаўМінска, але ж няма сумнення, што ініцыятыва правядзення такога сходу зыходзілаад партыйных інстанцый.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">    Як ужо стала завядзёнкайпад той час, сход мінскіх пісьменнікаў не мог не прыняць прывітання «любімамуправадыру працоўных усяго свету» І.В.Сталіну. Правадыра з Маскоўскага крамляяны запэўнілі, што будуць «бязлітасна змагацца з усялякімі класава-варожыміэлементамі», цалкам пагадзіліся з логікай надта ж ужо папулярных сталінскіхтэзаў, што «праз росквіт нацыянальных культур і моў у перыяд дыктатурыпралетарыята» ўдасца стварыць вялікую

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">«аднуагульную сацыялістычную культуру і адну агульную мову ў перыяд перамогі сацыялізмава ўсім свеце». І як было не пагадзіцца, калі рэфарматары беларускага правапісуўжо зрабілі значны крок у бок такой мовы праз свядомое набліжэнне беларускаймовы да рас<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">і<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">йскай.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Акрамя прывітання І.В.Сталіну, падобныяпасланні былі накіраваны ўдзельнікамі сходу на імя першага сакратара ЦК КП(б)БМ.Гікалы і старшыні СНК БССР М.Галадзеда, партыйнага і дзяржаўнага кіраўнікоўУкраіны С.Касіёра і П.Постышава. У першым з іх адзначалася, што «пастанова СНК абрэформе беларускага правапіс

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language: BE">у<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal"> стварае яшчэ большыя магчымасці для магутнагакультурнага ўздым<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">у<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal"> і росквіт»; зрывае маску з беларускіх нацдэмаў і нацыянал-фашыстаў,якія «ў сваіх контррэволюцыйных інтэрвенцкіх мэтах увесь час праводзілішкодніцкую работу на мовазнаўчым і культурным фронце… імкнуліся пабудавацьштучны бар'ер паміж мовай і культурамі брацкіх совецкіх рэспублік РСФСР іБССР»; выказвалася задаволенасць, што кампартыя рэспублікі «нанесла сакрушальныўдар па беларускай контррэволюцыі».

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Савецкія пісьменнікі БССР добра разумеюць,што барацьба з буржуазным нацдэмакратызмам працягваецца, што абавязак кожнагасапраўды адданага справе пабудовы бяскласавага грамадства пісьменніка сваюзброю, сваю ненавісць абрушыць на рэшткі гібнучага класа, каб дабіць яго.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">     У тым, штопісьменнікі Беларусі будуць бязлітаснымі ў гэтай барацьбе з рэшткамі гібнучагакласа, мы запэўняем працоўных Совецкай Украіны, запэўняем КП(б)У, запэўняем яеЦК».

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal; mso-ansi-language:BE">   

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">Цяжка сказаць, ці падліло гэтае прывітанне алею ў полымя барацьбы знацыянальна самасвядомай часткай украінскага народа. Але мы ведаем, што і тамбарацьба была такой жа крывавай і бязлітаснай, як у Беларусі.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Прывітанні кіраўнікам Б

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">е<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">ларусі і Ўкраіны былі без подпісаў беларускіх пісьменнікаў. Як гэтачаста тады практыкавалася, гэтыя прывітанні былі прыняты сходам увогуле.Зразумела, далёка не ўсе з прысутных на ім былі згодныя са зместам прывітанняў,але не пярэчылі толькі з-за страху апынуцца пад падазрэннем у адпаведныхорганаў. <span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">2.2.2. Думкі і выступленні беларускіх пісьменнікаўі культурных дзеячоў наконт рэформы.

       <span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">На сходзевыступілі ажно 18 пісьменнікаў. Першым узяў слова Андрэй Александр

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">віч, у назве даклада якога — «Класавая барацьба на мовазнаўчым фронце ірэформа правапіса беларускай мовы» — быў зададзены тон сходу. Ваяўнічы характармелі загалоўкі выступленняў І.Гурскага «Ніякай літасці ворагу», М.Зарэцкага«Мова — зброя класавай барацьбы», К.Крапівы «Змаганне дзвюх сістэм», М.Кульбака«На фронце яўрэйскай мовы — яшчэ арудуюць класавыя ворагі», А.Куляшова «Ускрыцьмаскіроўкі ворага».

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">Кожны звыступоўцаў лічыў сваім «абавязкам» перад партыяй і ўрадам як мага мацнейстукнуць па «нацдэмах». Але найболый дасталася ім ад Андрэя Александр

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">віча. «Шкодніцтва нацдэмаў, — гаварыў ён, — з асаблівай сілайправодзілася на мовазнаўчым фронце. На гэты фронт беларуская контррэволюцыякінула, бадай, ці не самыя лепшыя свае сілы, і мовазнаўчыя ўстановы былі пасутнасці галоўнымі цытадэлямі контррэволюцыйнай работы…

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Нацдэмы ўводзілі ў сучасную беларускую мовуархаізмы з літоўскай метрыкі, з слоўніка Бярынды, з розных сярэдневяковыхдакументаў, змагаліся за адрыў мовы ад жыцця, ад гаворак пралетарыята іпрацоўнага сялянства, рашуча выганялі з мовы элементы інтэрнацыяналізма,змагаліся супр

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">ць советызмаў — слоў, народжаных пр<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">летарскай рэв<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">люцыяй, супр<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">ць слоў аднародных з рускай мовай».

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Вось такімі страшэннымі ворагамі маляваўасноўны дакладчык сходу многіх з тых, хто па-сапраўднаму клапаціўся пра чысцінюі самабытнасць мовы. Абвінавачванне ж «нацдэмаў», што яны былі супр

<span Times New Roman",«serif»; mso-bidi-font-family:Mangal;mso-ansi-language:BE">а<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal">ць наплыву і ўжывання ў беларускай мове «слоў аднародных з рускаймовай» ужо да рэформы правапісу беларускай мовы і асабліва пазней быловыкарыстана ў якасці падставы не толькі не перашкаджаць, а, наадварот, ва ўсімсадзейнічаць гэтаму зусім неапраўданаму працэсу ў культурна-моўным развіццібеларускай нацыі. Прыхільнікаў такога працэсу, як пакажа далейшае жыццё,найбольш было сярод работнікаў выдавецтваў, рэдакцый газет і часопісаў, якіяцалкам апынуліся пад уладай партыйных органаў, а таксама ў асяроддзі некаторыхпісьменнікаў, журналістаў і навукоўцаў-мовазнаўцаў, што імкнуліся сваімітворамі садзейнічаць збліжэнню беларускай мовы з рас<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family: Mangal;mso-ansi-language:BE">і<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">йскай.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Пры ўсёй сваёй запалітызаванасці сходунекаторыя бачылі, што «рафінаванне» беларускай мовы, чаму даваў такія шырокіямагчымасці дэкрэт СНК БССР ад 26 жніўня 1933 года, можа вельмі трагічназакончыцца для яе, і таму рабіліся спробы хоць эзопаўскай мовай папярэдзіцьнадыход такой непажаданай з'явы.

<span Times New Roman",«serif»;mso-bidi-font-family:Mangal">    Мова была роднай і дарагой, і найперш сваёйадметнасцю і самабытнасцю, многім майстрам прыгожага пісьменства. Калі ж яны іпадтрымлівалі пастанову СНК аб спрашчэнні правапісу, дык толькі таму, што былісілы, якія патрабавалі ад іх менавіта такіх адносін. Хаця да масавых рэпрэсійяшчэ заставаліся чатыры-пяць гадоў, у Беларусі ўжо пракаціліся магутныя хвалібарацьбы з надуманымі нацыянал-дэмакратамі, у выніку якой давялося панесці шматстрат, не выключаючы і самога жыцця, у асяроддзі беларускай інтэлігенцыі. Дагэтага часу амаль згас дух беларусізацыі, а яе найбольш гарачыя прыхільнікі паволі савецкіх карных органаў адхіляліся ад любімай працы, вымушаны былі жыцьдзесьці далёка ад роднай Бацькаўшчыны. Людзей агарнуў вялікі страх за свой лёс,яны ўсё менш і менш давяралі адзін аднаму. Жыццё калектываў творчай і н

еще рефераты
Еще работы по истории государства и права зарубежных стран