T. Maccius Plautus, Amphitruo
F. Leo, Ed.

Mercvrivs

Vt vos in vostris voltis mercimoniis

emundis vendundisque me laetum lucris

adficere atque adiuvare in rebus omnibus

et ut res rationesque vostrorum omnium

5bene me expedire voltis peregrique et domi

bonoque atque amplo auctare perpetuo lucro

quasque incepistis res quasque inceptabitis,

et uti bonis vos vostrosque omnis nuntiis

me adficere voltis, ea adferam, ea uti nuntiem

10quae maxime in rem vostram communem sient

(nam vos quidem id iam scitis concessum et datum

mi esse ab dis aliis, nuntiis praesim et lucro):

haec ut me voltis adprobare adnitier,

lucrum ut perenne vobis semper suppetat

15ita huic facietis fabulae silentium

itaque aequi et iusti hic eritis omnes arbitri.

Nunc cuius iussu venio et quam ob rem venerim

dicam simulque ipse eloquar nomen meum.

Iovis iússu venio, nomen Mercurio est mihi.

20pater huc me misit ad vos oratum meus,

tam etsi, pro imperio vobis quod dictum foret,

scibat facturos, quippe qui intellexerat

vereri vos se et metuere, ita ut aequom est Iovem;

verum profecto hoc petere me precario

25a vobis iussit, leniter, dictis bonis.

etenim ille, cuius huc iussu venio, Iuppiter

non minus quam vostrum quivis formidat malum:

humana matre natus, humano patre,

mirari non est aequom, sibi si praetimet;

30atque ego quoque etiam, qui Iovis sum filius,

contagione mei patris metuo malum.

propterea pace advenio et pacem ad vos affero:†

iustam rem et facilem esse oratam a vobis volo,

nam iusta ab iustis iustus sum orator datus.

35nam iniusta ab iustis impetrari non decet,

iusta autem ab iniustis petere insipientia est;

quippe illi iniqui ius ignorant neque tenent.

nunc iam huc animum omnes quae loquar advortite.

debetis velle quae velimus: meruimus

40et ego et pater de vobis et re publica;

nam quid ego memorem (ut alios in tragoediis

vidi, Neptunum Virtutem Victoriam

Martem Bellonam, commemorare quae bona

vobis fecissent) quis bene factis meus pater,

45deorum regnator ... architectus omnibus?

sed mos numquam illi fuit patri meo,†

ut exprobraret quod bonis faceret boni;

gratum arbitratur esse id a vobis sibi

meritoque vobis bona se facere quae facit.

50Nunc quam rem oratum huc veni primum proloquar,

post argumentum huius eloquar tragoediae.

quid? contraxistis frontem, quia tragoediam

dixi futuram hanc? deus sum, commutavero.

eandem hánc, si voltis, faciam ex tragoedia

55comoedia ut sit omnibus isdem vorsibus.

utrum sit an non voltis? sed ego stultior,

quasi nesciam vos velle, qui divos siem.

teneo quid animi vostri super hac re siet:

faciam ut commixta sit: sit tragicomoedia.

60nam me perpetuo facere ut sit comoedia,

reges quo veniant et di, non par arbitror.

quid igitur? quoniam hic servos quoque partes habet,

faciam sit, proinde ut dixi, tragicomoedia.

nunc hoc me orare a vobis iussit Iuppiter,

65ut conquaestores singula in subsellia

eant per totam caveam spectatoribus,

si cui favitores delegatos viderint,

ut is in cavea pignus capiantur togae;

sive quí ambissint palmam histrionibus

70sive cuíquam artifici, si per scriptas litteras

sive qui ípse ambissit seu per internuntium,

sive adeo aediles perfidiose cui duint,

sirempse legem iussit esse Iuppiter,

quasi mágistratum sibi alterive ambiverit.

75virtute dixit vos victores vivere,

non ambitione neque perfidia: qui minus

eadem histrioni sit lex quae summo viro?

virtute ambire oportet, non favitoribus.

sat habet favitorum semper qui recte facit,

80si illis fides est quibus est ea res in manu.

hoc quoque etiam mihi pater in mandatis dedit,

ut conquaestores fierent histrionibus:

qui sibi mandasset delegati ut plauderent

quive quo placeret alter fecisset minus,

85eius órnamenta et corium uti conciderent.

mirari nolim vos, quapropter Iuppiter

nunc histriones curet; ne miremini:

ipse hanc acturust Iuppiter comoediam.

quid? admirati estis? quasi vero novom

90nunc proferatur, Ióvem facere histrioniam;

etiam, histriones anno cum in proscaenio hic

Iovem invocarunt, venit, auxilio is fuit.

praeterea certo prodit in tragoedia.

hanc fabulam, inquam, hic Iuppiter hodie ipse aget,

95et ego una cum illo. nunc vos animum advortite,

dum huius argumentum éloquar comoediae.

Haec urbs est Thebae. in illisce habitat aedibus

Amphitruo, natus Argis ex Argo patre,

quicum Alcumena est nupta, Electri filia.

100is nunc Amphitruo praefectust legionibus,

nam cum Telobois bellum est Thebano poplo.

is prius quam hinc abiit ipsemet in exercitum,

gravidam Alcumenam úxorem fecit suam.

nam ego vos novisse credo iam ut sit páter meus,

105quam liber harum rerum multarum siet

quantusque amator sit quod complacitum est semel.

is amare occepit Alcumenam clam virum

usuramque eius corporis cepit sibi,

et gravidam fecit is eam compressu suo.

110nunc de Alcumena ut rem teneatis rectius,

utrimque est gravida, et ex viro et ex summo Iove.

et meus pater nunc intus hic cum illa cubat,

et haec ob eam rem nox est facta longior,

dum cum illa quacum volt voluptatem capit;

115sed ita adsimulavit se, quasi Amphitruo siet.

nunc ne hunc ornatum vos meum admiremini,

quod ego huc processi sic cum servili schema:

veterem atque antiquam rem novam ad vos proferam,

propterea ornatus in novom incessi modum.

120nam méus pater intus núnc est eccum Iuppiter;

in Amphitruonis vertit sese imaginem

omnesque eum esse censent servi qui vident:

ita versipellem se facit quando lubet.

ego servi sumpsi Sosiae mi imaginem,

125qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

ut praeservire amanti meo possem patri

atque ut ne, qui essem, familiares quaererent,

versari crebro hic cum viderent me domi;

nunc, cum esse credent servom et conservom suom,

130haud quisquam quaeret qui siem aut quid venerim.

pater nunc intus suo animo morem gerit:

cubat complexus cuius cupiens maxime est;

quae illi ad legionem facta sunt memorat pater

meus Alcumenae: ílla illum censet virum

135suom esse, quae cum moecho est. ibi nunc meus pater

memorat, legiones hostium ut fugaverit,

quo pacto sit donis donatus plurimis.

ea dona, quae illic Amphitruoni sunt data,

abstulimus: facile meus pater quod volt facit.

140nunc hodie Amphitruo veniet huc ab exercitu

et servos, cuius ego hanc feró imaginem.

nunc internosse ut nos possitis facilius,

ego has habebo úsque in petaso pinnulas;

tum meo patri autem torulus inerit aureus

145sub petaso: id signum Amphitruoni non erit.

ea signa nemo hórum familiarium

videre poterit: verum vos videbitis.

sed Amphitruonis illic est servos Sosia:

a portu illíc nunc cum lanterna ádvenit.

150abigam iam ego illum advenientem ab aedibus.

adeste: erit operae pretium híc spectantibus

Iovem et Mercurium facere hístrioniam.